Jaarlijkse Rapportage 2018: Toegang tot het recht

Iedereen heeft mensenrechten. Om die mensenrechten in de praktijk te kunnen uitoefenen, heb je toegang tot het recht nodig. Dat is meer dan toegang tot de rechter.  “Je hebt toegang tot het recht nodig om je andere mensenrechten in de praktijk te brengen. Het vormt een vangnet voor al je mensenrechten. Juist daarom is het zo belangrijk dat toegang tot het recht niet verder onder druk komt te staan”, reageert Adriana van Dooijeweert, voorzitter van het College voor de Rechten van de Mens.

Maatschappelijke ontwikkelingen die invloed hebben op toegang tot het recht

Het College signaleert in de Jaarlijkse Rapportage verschillende maatschappelijke ontwikkelingen die invloed hebben op de toegang tot het recht. Denk bijvoorbeeld aan de terugtrekkende overheid, waardoor de uitvoering van overheidstaken steeds meer bij private partijen en burgers komt te liggen.

Dat biedt nieuwe mogelijkheden voor burgers: meer keuzes en meer zeggenschap. Het kan ook leiden tot nieuwe problemen. Wie houdt dan toezicht op de uitvoering van die taken? Waar kun je terecht als je een probleem hebt met de manier waarop die private partij werkt? Ook is sprake van toenemende digitalisering, die ertoe leidt dat veel informatie over voorzieningen in de eerste plaats via internet beschikbaar is.

Voldoende oog voor burgers

Voor veel mensen zijn die ontwikkelingen positief, omdat je vaak meer te kiezen hebt. Maar er zijn ook mensen voor wie dit een obstakel vormt dat ten koste gaat van hun toegang tot het recht. Want wat als je de weg kwijtraakt tussen al die partijen? Of niet goed kunt omgaan met computers? Of niemand hebt die je om hulp kunt vragen?

Daarnaast formaliseert de relatie tussen burgers en de overheid, waarbij de overheid vaak terugvalt op procedures als het tot een geschil komt met de burger. Die procedures zijn er niet voor niets, ze bieden duidelijkheid en voorkomen willekeur. Maar het is belangrijk dat die regels hun doel niet voorbijschieten, waardoor er onvoldoende oog is voor de burger en zijn specifieke situatie.

Tegelijk kunnen zaken die voorheen voor de rechter kwamen, nu vaak aan andere instanties worden voorgelegd, zoals mediators en klachtencommissies. Al deze ontwikkelingen hebben invloed op het recht en de toegang die de burger daartoe heeft.

Om toegang tot het recht te garanderen, is het dan ook belangrijk dat de overheid proactief rechtsbescherming biedt. Dat betekent dat de overheid niet moet wachten tot burgers met een vraag of probleem komen, maar hen actief informatie aanbiedt over hun rechten.

Aanbevelingen

Het College doet de volgende aanbevelingen om toegang tot het recht voor iedereen in Nederland mogelijk te maken:

1. Neem als overheid – zowel op centraal als lokaal niveau – een proactieve rol in rechtsbescherming, door de burger actief te informeren over zijn rechten.
2. Treed als overheid de-escalerend op bij een beginnend conflict met de burger en bied de burger daarbij alle relevante informatie om een gelijke(re) informatiepositie te creëren.
3. Garandeer dat burgers toegang hebben tot informatie, advies en onafhankelijke  ondersteuning om hun rechten tegenover private partijen te kennen en te kunnen claimen.
4. Bied alle burgers in gelijke mate goede rechtsbescherming in het geval van een juridisch geschil. Doe dit onder andere door oplossingsgerichte en onafhankelijke geschillenbeslechting te bieden en de weg naar de onafhankelijke rechter open te laten.
5. Garandeer toegankelijke rechtsbijstand voor alle burgers. Doe dit onder andere door binnen het nieuwe stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand minimale criteria aan rechtshulppakketten te hanteren, waaronder betaalbaarheid, gelijkheid en het faciliteren van een effectief rechtsmiddel.
6. Identificeer, door middel van onafhankelijk onderzoek, welke (groepen) mensen risico lopen om in mindere mate rechtsbescherming te genieten door maatschappelijke ontwikkelingen, zoals digitalisering, versnipperde regelgeving en de grotere nadruk op zelfredzaamheid van de burger.
7. Stel, in vervolg op aanbeveling 6, een actieplan op met concrete doelstellingen zodat (groepen) mensen, die het risico lopen op een mindere mate van rechtsbescherming, effectief rechtsbescherming kunnen genieten.