Spannende hoorzitting Europees Hof van Justitie voor Nederlandse mensenrechtenbescherming
Deze week vindt op 11 en 12 oktober in Luxemburg bij het Europese Hof van Justitie een hoorzitting plaats over de vraag of de Europese Unie financiële sancties kan opleggen aan individuele lidstaten. Zoals in het geval van Polen en Hongarije; twee landen die hun rechtsstaat niet op orde hebben. Collegelid John Morijn zal aanwezig zijn bij de zitting namens het College voor de Rechten van de Mens. Daar gaat hij onder andere de gevolgen van de uitspraak inschatten voor mensenrechtenbescherming in Nederland. Zeven vragen aan John Morijn over deze zitting.
Waarom moeten wij ons druk maken over de Poolse/Hongaarse rechtsstaat?
"De Poolse/Hongaarse rechtsstaat is ook de onze. EU-lidstaten zijn steeds meer verbonden op economisch, juridisch en politiek vlak. Ook de samenwerking op gemeenschappelijk veiligheidsgebied kan alleen betrouwbaar en stabiel zijn als alle lidstaten goed functionerende rechtsstaten zijn en blijven."
Wat is er aan de hand in Polen/Hongarije?
"Deze twee landen zijn in 2004 toegetreden tot de EU. Een voorwaarde voor die toetreding is dat je je rechtsstaat op orde hebt. In de afgelopen zeventien jaar is die rechtsstaat in deze twee landen echter zo achteruit gegaan, dat ze nu nooit waren toegelaten. Zo is anno 2021 de rechtspraak niet langer onafhankelijk, staat de persvrijheid onder druk en zijn er meer misstanden in deze landen die ingaan tegen de waarden van de EU. Denk bijvoorbeeld aan bescherming van LGBTI mensen. Dit zet op allerlei manieren Europese samenwerking onder druk, maar is in de eerste plaats een groot probleem voor mede EU-burgers uit Hongarije en Polen. Onze collega instellingen uit Hongarije en Polen, en NGO's uit die lidstaten, zetten zich erg in voor het tegengaan van wat daar gebeurt. Daarbij verdienen ze onze grote steun."
Wat gaat er gebeuren in Luxemburg?
"Tijdens de hoorzitting wordt besproken of een recent instrument rechtsgeldig is. Het instrument waarmee de EU de geldkraan kan dichtdraaien naar landen waarin de rechtsstaat en andere Europese waarden ernstig onder druk staan. Het Hof van Justitie kan de Europese medewetgevers (Raad van Ministers en het Europees Parlement en de Europese Commissie) die dit instrument voorstelden gelijk geven. Dat betekent dat wanneer lidstaten het niet zo nauw meer nemen met bescherming van de rechtsstaat en mensenrechten, deze lidstaten kunnen worden gedwongen tot hervorming. Nederland is altijd een groot voorstander geweest van het invoeren van deze mogelijkheid en zal de Europese medewetgevers dan ook steunen. Er zullen waarschijnlijk naast Polen, Hongarije en Nederland ook een aantal andere lidstaten naar Luxemburg komen om hun mening kenbaar te maken."
En als Polen/Hongarije wint?
"Dan zou het huidige instrument moeten worden aangepast volgens de instructies van het Hof van Justitie. Of er moeten andere middelen worden gezocht de gezamenlijke Europese waarden te beschermen. Die bestaan al wel, maar lidstaten direct in de portemonnee kunnen raken is naar verwachting een erg effectieve manier om hen te houden aan wat ze bij toetreding tot de EU zelf hebben toegezegd. Dat is van groot belang voor Europese samenwerking over de volle breedte."
Hoe zit het met Europese lidstaten en de link met mensenrechten in Nederland?
"Europese landen zijn op allerlei manieren met elkaar verbonden. Ze zijn daarnaast ook gebonden aan dezelfde regels die door hoge EU instellingen zoals de Europese Commissie en het Hof van Justitie worden toegepast en uitgelegd. Er is veel meer grensoverschrijdend verkeer, en er wordt ook samengewerkt op terreinen die gevoelig zijn voor mensenrechtenbescherming. Denk aan strafrecht en asiel- en migratie. Dat betekent dat Nederland afhankelijk is van hoe andere lidstaten mensenrechten beschermen. Daarom is het belangrijk dat alle lidstaten het afgesproken minimumniveau van bescherming garanderen. Wanneer misstanden zoals die in Polen en Hongarije op dit moment spelen niet worden bestraft, tast dat het gezag aan van het Hof van Justitie. Dat heeft namelijk al een hele reeks uitspraken gedaan tegen deze lidstaten op het gebied rechterlijke onafhankelijkheid, persvrijheid en bescherming van LGBTI-rechten. Maar die worden voorlopig niet of maar zeer ten dele uitgevoerd. Op de langere termijn bestaat dan zelfs het risico dat ook in andere landen zoals Nederland de democratische rechtsstaat dan niet goed beschermd kan worden, omdat de gemeenschappelijke beschermingsmechanismen minder bescherming blijken te bieden dan nodig is. Dat moeten we dus voorkomen, ook in het belang van Nederlandse mensenrechtenbescherming."
Wat ga jij daar precies doen?
"Het is belangrijk je te realiseren dat je als College voor de Rechten van de Mens een voortrekkersrol hebt in het beschermen van mensenrechten in Nederland. Maar ook dat we als College Europees en in VN-verband vaak al samenwerken met andere mensenrechtelijke instellingen. Dat doen we juist vanwege het feit dat de gemeenschappelijke instellingen voor iedereen van belang zijn. Om die reden schreef ik bijvoorbeeld al eens samen een stuk met de toenmalige Poolse Ombudsman voor Mensenrechten, Adam Bodnar. Europese mensenrechteninstellingen werken aan hetzelfde doel binnen hetzelfde raamwerken. En ik ging al vier keer eerder naar Luxemburg om zittingen bij te wonen die specifiek over rechterlijke onafhankelijkheid in Polen gaan. Onder andere ook om zo Poolse rechters te spreken en steunen. Door zelf in Luxemburg te zijn, kun je laten zien dat het belangrijk is voor Nederland dat in EU-verband mensenrechtenbescherming zo stevig als mogelijk wordt neergezet. Ik ga daar observeren welke argumenten er gebruikt worden door de verschillende partijen en welke vragen de rechters stellen. Zo zijn we als College vervolgens weer beter toegerust om het kabinet en andere Nederlandse en Europese spelers te adviseren als de waardenunie en daardoor Nederland zelf in gevaar worden gebracht. Het is nodig daarvoor zelf naar Luxemburg te gaan, omdat Luxemburgse hoorzittingen nog niet worden gestreamd."
Wanneer kunnen we een uitspraak verwachten?
"Dat duurt nog wel enkele maanden. Het kan zijn dat er vlak voor Kerst al een uitspraak is, maar vermoedelijk horen we in februari meer. Het belangrijkst is dat er zorgvuldig wordt afgewogen in het belang van de mensenrechten in Europa en dus Nederland."