Supermarkt maakt ondanks discriminatievrij tassencontrolesysteem toch verboden onderscheid bij de uitvoering
Een vrouw vroeg het College om te beoordelen of zij en haar zoon zijn gediscrimineerd door bij het afrekenen van boodschappen alleen de tas van haar zoon te openen ter controle. Zij waren de enigen in de rij met een donkere huidskleur.
Wat is er gebeurd?
De vrouw en haar zoon deden samen boodschappen bij supermarkt Dirk. Bij het afrekenen vraagt de kassamedewerker na het scannen van de boodschappen of zij in de rugzak van de zoon mag kijken. De vrouw vraagt naar de reden van de controle, waarna de kassamedewerker naar een poster wijst waarop staat dat alle tassen gecontroleerd worden.
De vrouw vermoedt dat de donkere huidskleur en afkomst van haar en haar zoon een rol hebben gespeeld in de beslissing om de tas van de jongen te controleren. Supermarkt Dirk ontkent dat er is gediscrimineerd. Volgens de supermarkt wordt er in haar winkel een 100%-tassencontrole toegepast, zodat onderscheid tussen klanten niet mogelijk is.
Verbod op discriminatie
De gelijkebehandelingswetgeving verbiedt aanbieders van goederen en diensten zoals supermarkten, om mensen te discrimineren vanwege hun huidskleur of afkomst (‘ras’). Procedures zoals de tassencontrole bij de kassa moeten daarom inzichtelijk, controleerbaar en systematisch worden uitgevoerd. Dit is noodzakelijk omdat anders het risico bestaat dat er onbewust of bewust wordt gediscrimineerd.
Camerabeelden
Omdat de Dirk heeft aangevoerd dat alle tassen worden gecontroleerd en daarom geen onderscheid kan zijn gemaakt, zijn de camerabeelden van de supermarkt bekeken. Hierop is te zien dat de tassen van de mensen voor en achter de vrouw in de rij niet zijn gecontroleerd. Deze mensen hebben allemaal een lichte huidskleur. Het feit dat de tas van de zoon van de vrouw wel is gecontroleerd betekent volgens het College dat de tassencontrole niet consistent is geweest. Omdat ook blijkt dat in deze situatie alleen de tas van de zoon met donkere huidskleur is gecontroleerd, heeft de moeder aannemelijk gemaakt dat onderscheid is gemaakt vanwege hun huidskleur. Daarmee komt volgens de wet de bewijslast bij Dirk te liggen om aan te tonen dat niet is gediscrimineerd.
Oordeel
Het College waardeert dat de Dirk zich inzet voor een discriminatievrij tassencontrolebeleid door elke tas te controleren, maar Dirk heeft niet kunnen bewijzen dat er geen sprake is van onderscheid bij de tassencontrole in deze zaak. De jongen is in dit geval anders behandeld dan anderen in dezelfde situatie vanwege zijn huidskleur en afkomst. Het College oordeelt daarom dat de Dirk direct onderscheid op grond van ras heeft gemaakt.
Lees het hele oordeel (2024-10).
100% tassencontrolesysteem
Wanneer tassen worden gecontroleerd om diefstal te voorkomen, is de supermarkt wel verplicht om te zorgen voor een systeem dat bewuste en onbewuste vooroordelen en discriminatie voorkomt. Als beleid waarbij 100% van de tassen moet worden gecontroleerd in de praktijk niet haalbaar blijkt, brengt dat kassamedewerkers in de situatie om alsnog op eigen inzicht te selecteren. Dat brengt risico’s van subjectieve oordelen mee, waarbij ook (on)bewuste vooroordelen een rol kunnen gaan spelen. Een beleid waarbij via vaste willekeurige steekproef wordt gecontroleerd door bijvoorbeeld één op de vijf klanten selecteren voor tassencontrole, zou dat soort risico’s op discriminatie kunnen ondervangen. Een dergelijk systeem is bovendien achteraf controleerbaar.
Zorgvuldige klachtafhandeling
Het verbod op discriminatie houdt niet alleen in dat een supermarkt niet mag discrimineren, maar ook dat klachten over discriminatie zorgvuldig moeten worden behandeld.
Voortvarend opgepakt
De vrouw heeft naar aanleiding van het voorval een klacht ingediend. Het College stelt vast dat er nauw contact is geweest tussen partijen en er een afspraak is gemaakt voor een gesprek. Tijdens dat gesprek heeft de vrouw haar klacht kunnen toelichten. Ook is de vrouw steeds op de hoogte gehouden van de voortgang van de klachtbehandeling. In eerste instantie heeft Dirk de klacht van de vrouw dus goed en voortvarend opgepakt.
Onvoldoende objectief onderzoek
Zorgvuldige klachtbehandeling houdt ook in dat het onderzoek naar de klacht objectief wordt uitgevoerd. Het College constateert dat een deel van het onderzoek is gedaan door de supermarktmanager, terwijl deze tijdens het voorval betrokken was en de vrouw op dat moment te woord heeft gestaan. Daarmee is dit deel van het onderzoek naar de discriminatieklacht onvoldoende objectief uitgevoerd en oordeelt het College dat de klacht onzorgvuldig is behandeld.