‘Meer aandacht nodig voor maatschappelijke impact en mensenrechten in de Wet publieke gezondheid’
Besteed meer aandacht aan de maatschappelijke impact en gevolgen voor mensenrechten bij het nemen van pandemiemaatregelen. Dat staat in een gezamenlijk advies van het Maatschappelijk Impact Team (MIT), de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en het College voor de Rechten van de Mens (het College) over de Wet publieke gezondheid. Volgens deze organisaties biedt de Wet publieke gezondheid dit nu onvoldoende.
Aanpassing Wet publieke gezondheid
In de Wet publieke gezondheid (Wpg) is vastgelegd hoe infectieziekten opgespoord en bestreden moeten worden. Deze wet maakt het onder meer mogelijk om pandemiemaatregelen te treffen. Denk bijvoorbeeld aan het verplicht afstand houden of het dragen van mondmaskers. Maar dat geldt niet voor alle maatregelen. Zware collectieve maatregelen die we kennen uit de coronapandemie, zoals de avondklok en toegangsbewijzen, zijn nog niet in deze wet vastgelegd. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) wil graag advies of de Wpg hiervoor moet worden gewijzigd. Na het RIVM zijn ook het MIT, de RVS en het College om advies gevraagd. Deze organisaties hebben besloten om het advies gezamenlijk op te pakken.
Maatschappelijke impact en mensenrechten
Volgens het MIT, de RVS en het College kunnen en moeten niet alle mogelijke maatregelen tot in detail geregeld worden in de Wpg. De volgende pandemie kan er namelijk heel anders uitzien. Mogelijk worden bij de volgende pandemie bijvoorbeeld vooral kinderen geraakt in plaats van ouderen. Het is wel belangrijk om ervoor te zorgen dat pandemiemaatregelen alleen genomen worden als daarbij steeds voldoende rekening wordt gehouden met de maatschappelijke impact en de gevolgen voor mensenrechten. In het advies geven de organisaties een aantal punten mee waarmee rekening gehouden moet worden.
Wat heeft dit met mensenrechten te maken?
Het ministerie van VWS heeft het College gevraagd om, vanuit een mensenrechtelijk perspectief, te kijken of de Wpg aangevuld moet worden met pandemiemaatregelen. En zo ja, welke pandemiemaatregelen dat moeten zijn.
Botsende grondrechten
In Nederland zijn mensenrechten vastgelegd in de Grondwet. De overheid moet onze grondrechten beschermen, maar is ook verplicht om maatregelen te nemen om de volksgezondheid te garanderen. Dit zorgt voor grondrechtelijke dilemma’s of 'botsingen': pandemiemaatregelen die grondrechten beschermen maar andere grondrechten juist inperken. Denk bijvoorbeeld aan het inperken van de vrijheid van burgers om het recht op gezondheid te beschermen.
Grondrechten inperken
De overheid mag niet zomaar een grondrecht inperken. Dit moet grondig getoetst en onderbouwd worden. Zo moet de maatregel onder andere noodzakelijk zijn en proportioneel: gaat de maatregel niet verder dan nodig om het doel te bereiken?
Minst zware maatregel
Maar welke maatregelen maken een grote of juist minder grote inbreuk op de grondrechten? Bij de afweging om een maatregel wel of niet in te voeren geldt als uitgangspunt: hoe sterker de inperking, hoe urgenter de maatregel moet zijn om een inperking te kunnen rechtvaardigen. Daarbij moet er altijd gekozen worden voor de minst zware maatregel.
Sterke procedures en verschillende fases
Hoe een volgende crisis eruitziet is echter niet te voorspellen. En dus ook niet welke maatregelen er wel of niet nodig zijn. Dit betekent dat de overheid niet goed vooraf in de wet kan vastleggen welke grondrechtbeperkende maatregelen nodig zijn en ingezet kunnen worden. Volgens het College is het daarom belangrijker dat de overheid zorgt voor sterke procedures die garanderen dat alle inperkingen van grondrechten onder alle omstandigheden grondig getoetst worden op noodzakelijkheid en proportionaliteit.
Dit betekent ook dat er verschillende bestuurlijke fases in de pandemieaanpak nodig zijn. Een stevige maatregel die kort na het uitbreken van een pandemie nodig lijkt, blijft niet automatisch gerechtvaardigd als de pandemie zich verder heeft ontwikkeld. Kennis over de ernst van de ziekte of de weerbaarheid kan bijvoorbeeld zijn toegenomen. Grondrechtbeperkende maatregelen moeten daarom na een vaste en beperkte looptijd verplicht en volledig heroverwogen worden. Zijn de maatregelen nog steeds noodzakelijk en proportioneel? Of zijn er lichtere alternatieven?
Meer informatie
Wil je meer weten over de Wet publieke gezondheid, mensenrechten tijdens een pandemie of het gezamenlijk advies? Neem dan contact op via info@mensenrechten.nl.