E tratado di desabilidat di Nashonnan Uní na Hulanda Karibense

E tratado di desabilidat di Nashonnan Uní.   

Bo a yega di tende di dje? 

E tratado akí ta konta for di 2016 na Hulanda Oropeo, pero te awe ainda e no ta konta na Hulanda Karibense. 

Pa komprondé esaki, nos tin ku bai bèk un ratu den historia. 

Mas o ménos 400 aña pasá Hulanda ta kolonisá e islanan Kòrsou, Aruba, Sint Maarten, Boneiru, Sint Eustatius i Saba. 

Nan ta sklabisá e habitantenan original, i ta transporta miles i miles di afrikano bou di preshon pa e islanan. 

Dia 1 di yüli 1863 un lei ta drenta na vigor ku ta abolí sklabitut ofisialmente den region di Karibe. 

En realidat esnan sklabisá ta obligá pa sigui traha 10 aña mas. 

Ademas nan no tin ningun derechi ainda i nan no tin nada di bisa tokante nan futuro. 

Despues di abolishon di sklabitut tin hopi kos ta kambia riba tereno sosial, ekonómiko i polítiko. 

Den e periodo ku ta sigui, e region ta desaroyá su mes mas tantu riba tereno di agrikultura i 

ekonomia ta sigui ku laso fuerte ku Hulanda. 

Nos ta bula bai aña 2010. 

For di e aña ei Reino Hulandes ta konsistí di kuater pais: Hulanda, Aruba, Kòrsou i Sint Maarten. 

País Hulanda ta konsistí di Hulanda Oropeo, i e islanan Boneiru, Saba i Sint Eustatius. 

Ta yama e islanan  huntu aki tambe Hulanda Karibense. 

A ferwagt di e desaroyo aki ku bienestar i prosperidat di habitante di Hulanda Karibense lo a oumentá yega na nivel di Hulanda Oropeo. 

Pero te ainda tin un desigualdat grandi entre otro riba tereno di derechi humano. 

Reino Hulandes a firma hopi tratado di derechi humano. 

Mayoria tratado ta konta na tur parti di Reino, pero tin eksepshon, entre nan e tratado di desabilidat di Nashonnan Uní. 

E tratado aki ta konta solamente na Hulanda Oropeo i no na Hulanda Karibense.  

Pero kiko e tratado di desabilidat di Nashonnan Uní ta presis, dikon e ta un tratado importante? 

I kon nos ta sòru ku e tratado aki ta bai konta tambe na Hulanda Karibense? 

Laga nos konta bo mas. 

Den e tratado di desabilidat di Nashonnan Uni, tin skirbí ku hende ku un desabilidat, tin meskos ku kalke otro hende, derechi pa partisipá na komunidat. 

E tratado internashonal di derechi di hende aki ta protehá i mehorá derechi di hende ku un desabilidat. 

E tratado ta  basá riba un modelo sosial. 

Esaki ke men ku no ta wak desabilidat komo un problema individual, sino ku un desabilidat ta surgi prinsipalmente komo sosiedat no ta aksesibel. 

Gobièrnu ta obligá pa hasi tur kos ku tin pará den e tratado aki. 

Pues e tratado aki no ta konta ainda na Hulanda Karibense. 

E Kolegio pa Derechi di Hende ta e supervisor nashonal independiente pa ehekushon di tratado di desabilidat di Nashonnan Uní na Hulanda Oropeo. 

E Kolegio ta haña ku e tratado mester bai konta mas pronto posibel na Hulanda Karibense tambe i ta halando atenshon di gobièrnu pa basta tempu kaba. 

Banda di supervishon nashonal tin tambe Komishon di Nashonnan Uní  di desabilidat, ku ta supervisá na nivel internashonal  ehekushon di e tratado na Hulanda. 

Na 2024 e komité akí a publiká pa di promé biaha un rapòrt tokante Hulanda. 

Meskos ku e Kolegio pa Derechi di Hende, komité di Nashonnan Uní  tambe ta enfatisá ku e tratado di desabilidat di Nashonnan Uní mester bai konta mas pronto posibel na Hulanda Karibense. 

Den esaki gobièrnu mester organisá na di promé lugá ku hende ku un desabilidat i nan organisashonnan semper ta envolví. 

Ora di traha lei i maneho ku ta trata nan, pero tambe den ehekushon di esei. 

I no te na fin,  sino for di kuminsamentu. 

Kiko abo por hasi for di awor kaba si bo ta bibá na Hulanda Karibense i bo tin un desabilidat, òf bo tin un yu ku desabilidat? 

Bo por papia ku gobièrnu tokante tema konkreto ku ta mustra ku hende ku desabilidat no por partisipá sufisientemente den komunidat, por ehèmpel ku transporte, aksesibilidat pa kuido, enseñansa i trabou. 

Den un kòmbersashon asina bo por menshoná tratado di desabilidat di Nashonnan Uní, komo ku ei tin pará kiko gobièrnu mester hasi ku e tipo di temanan aki. 

Bo por djòin gruponan di interes eksistente òf lanta un grupo di interes pa bo por interkambiá eksperensia i asina por bai kòmbersá huntu ku gobièrnu. 

Den esei bo por puntra si tin medio finansiero disponibel  pa oumentá envolvimentu di hende ku un desabilidat. 

E Kolegio pa Derechi di Hende ta sigui traha pa sòru ku tratado di desabilidat di Nashonnan Uní ta konta pa tur habitante di Hulanda. 

Na Hulanda Oropeo i tambe na Boneiru, Saba i Sint Eustatius. 

Bo ke sa mas di e tema akí?  

Bishità nos website: www.mensenrechten.nl