Werk, inkomen en sociale zekerheid

Het hebben van werk, een inkomen en sociale zekerheid. Dit zijn onmisbare voorwaarden voor een stabiele basis in het leven. Toch ervaren mensen met een beperking veel problemen op dit gebied. Hierdoor leven steeds meer mensen met een beperking onder de armoedegrens.

Wetten en uitkeringen

Wat gebeurt er als je (tijdelijk) geen werk en inkomen hebt? In Nederland helpt de overheid mensen die niet zelf voor hun inkomen kunnen zorgen. Dat noemen we sociale zekerheid. De overheid heeft hiervoor verschillende wetten en regelingen gemaakt. Voor mensen met een beperking heb je bijvoorbeeld de Participatiewet, de Wajong en de WIA:

De Participatiewet zorgt ervoor dat iedereen die kan werken, ook de kans krijgt om mee te doen op de arbeidsmarkt. Mensen krijgen een tijdelijke uitkering, totdat zij werk hebben gevonden.
De Wajong is er voor mensen die vanaf jonge leeftijd een ziekte of beperking hebben en daardoor niet kunnen werken. De wet zorgt ervoor dat zij een inkomen hebben.
De WIA-uitkering is er voor mensen die door een ziekte of beperking niet meer kunnen werken. De WIA zorgt voor een aanvullend inkomen.

Ervaren problemen

Mensen met een beperking ervaren problemen op het gebied van werk, inkomen en sociale zekerheid. In 2024 hebben De Beleidsonderzoekers, in opdracht van het College, onderzoek gedaan naar deze problemen. In het onderzoek staan vier thema’s centraal: het vinden van werk, het houden van werk, het hebben van een inkomen en de toegang tot sociale zekerheid.

Het vinden van werk

De arbeidsparticipatie van mensen met een beperking is gemiddeld laag. Een belangrijke oorzaak is dat het vinden van passend werk vaak lastig is. Dit heeft verschillende redenen. Werkgevers zijn soms terughoudend om iemand met een beperking aan te nemen. Ze vrezen dat iemand met een beperking regelmatig niet kan werken of sommige werkzaamheden niet kan uitvoeren. Deze terughoudendheid zorgt voor onzekerheid bij mensen met een beperking. Ze weten vaak niet waar ze aan toe zijn, wat het extra moeilijk maakt om hun plek op de arbeidsmarkt te vinden.

Het houden van werk

Voor mensen met een beperking is het vinden van een werk al een uitdaging, maar het behouden van die baan is vaak minstens zo moeilijk. Onderzoek laat zien dat mensen met een beperking relatief kort op dezelfde werkplek blijven. Een belangrijke reden hiervoor is dat tijdelijke contracten bijna nooit worden omgezet in een vast dienstverband. Maar ook bij het behouden van werk vormt de complexe wet- en regelgeving weer een extra drempel. Het aanvragen van voorzieningen is vaak ingewikkeld en tijdrovend. Bij voorzieningen kan je denken aan een ’jobcoach’ of een aangepaste werkplek. Bovendien verschillen de regels en ondersteuning per gemeente.

Het hebben van een inkomen

Mensen met een beperking hebben vaak hoge zorgkosten en kunnen meestal minder werken dan anderen. Daardoor zijn zij sneller aangewezen op het socialezekerheidsstelsel. Ze ontvangen bijvoorbeeld toeslagen of een uitkering van de overheid om rond te komen. Maar deze ondersteuning is vaak niet voldoende om van te leven: 71 procent van de mensen die hier gebruik van maken leeft alsnog onder de armoedegrens.

De toegang tot sociale zekerheid

Het socialezekerheidsstelsel is niet voor iedereen even toegankelijk. Dit komt onder andere door ingewikkelde regelgeving en digitalisering. Het wordt daardoor steeds moeilijker om een uitkering aan te vragen of te behouden. Veel mensen blijven hierdoor zelfs noodgedwongen afhankelijk van de Participatiewet, terwijl deze regeling eigenlijk bedoeld is als tijdelijke oplossing.

Vergelijkbare oorzaken

Uit het onderzoek van De Beleidsonderzoekers blijkt dat bovenstaande problemen vaak dezelfde oorzaken hebben. Oorzaken kunnen liggen bij wet- en regelgeving, bij werkgevers en bij uitvoeringsorganisaties (bijvoorbeeld het UWV). Een aantal voorbeelden:

Mensen met een beperking en hun vertegenwoordigende organisaties worden te weinig betrokken bij het ontwikkelen van de wet- en regelgeving en bij de uitvoering daarvan
Vooroordelen over mensen met een beperking zijn vaak negatief
De politiek gaat uit van ‘zelfredzaamheid’: iedereen is in staat om een eigen inkomen te verdienen
Decentralisatie: elke gemeente mag eigen regels maken op het gebied van uitkeringen. Niet elke gemeente neemt het VN-verdrag handicap daarin mee
Als mensen voor langere tijd een volledige uitkering ontvangen, wordt het steeds lastiger om werk te vinden
De wet- en regelgeving die mensen met een beperking moet helpen werk te vinden is ingewikkeld

In het onderzoek staan nog meer oorzaken en knelpunten. Bekijk ze hier allemaal.

Wat doet het College?

Het College maakt zich zorgen over de problemen die mensen met een beperking ondervinden. Het College houdt vanuit het Meerjarenplan 2024-2027 komende jaren specifiek toezicht op het thema ‘werk, inkomen en sociale zekerheid’. Hierbij kijkt het onder meer naar:

Of bij het maken van nieuwe wetten of het aanpassen van bestaande wetten voldoende rekening gehouden wordt met wat dit betekent voor mensen met een beperking in de praktijk;
Of de overheid - in het bijzonder het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) - het VN-verdrag handicap als basis gebruikt.

Begrijpelijke versie onderzoek

Lees hier de samenvatting van het onderzoek in begrijpelijke taal. Heb je nog vragen over het onderzoek? Neem dan contact op door een e-mail te sturen naar info@mensenrechten.nl.