Hoe gender(on)gelijk is de Nederlandse politiek?
Heb jij tijdens de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen op een vrouw gestemd? Die kans zit er dik in, want door heel Nederland zijn er in totaal 459 extra vrouwen de raad in gestemd die op een onverkiesbare plek stonden (Stem op een vrouw). Op gemeentelijk niveau is het aandeel vrouwen daarmee gestegen tot 37%. Op landelijk niveau is inmiddels de helft van de ministerraad (alle ministers inclusief de premier) vrouw. In de Tweede Kamer is sinds de laatste verkiezingen 39% vrouw. Ten opzichte van een eeuw geleden zijn dat mooie cijfers, maar de politieke vertegenwoordiging door vrouwen blijft achter, en dat moet anders.
Op Internationale Vrouwendag (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’, waarin het tien maanden lang elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet. Vandaag het vijfde deel: genderongelijkheid in de politiek.
Van 1% naar 37% in een eeuw
Zondag 10 juli is het precies 103 jaar geleden dat vrouwen voor het eerst mochten stemmen. Op 10 juli 1919 werd in de Eerste Kamer het initiatiefwetsvoorstel aangenomen waardoor vrouwen het recht kregen om te stemmen. Twee jaar eerder, in 1917, konden vrouwen zich verkiesbaar stellen.
Het percentage vrouwen in de gemeentelijke politiek bedroeg 1% in 1919. Toen vrouwen eenmaal zelf mochten stemmen, steeg dat percentage nauwelijks; in 1962 was het percentage vrouwelijke raadsleden slechts 4%. Pas sinds het midden van de jaren zestig is er echt een stijgende lijn te zien tot 37% in 2022.
Het is voor zwangere vrouwen volgens de Kieswet nog altijd verplicht om voor zestien weken ontslag te nemen als gemeenteraadslid in plaats van met verlof te gaan.
Doorstroom
Maar de doorstroming van vrouwelijke gemeenteraadsleden blijkt nog steeds moeizaam te gaan, met als gevolg dat nog geen derde (28,3%) van de wethouders vrouw is. En er zijn gemeenten die anno 2022 uitsluitend mannelijke wethouders hebben. Tilburg vormt een uitzondering met zes wethouders, van wie twee vrouw.
Obstakels
De politieke vertegenwoordiging door vrouwen blijft dus achter, en de vraag is waar dat aan ligt. Een van de obstakels is dat het voor zwangere vrouwen volgens de Kieswet nog altijd verplicht is om voor zestien weken ontslag te nemen als gemeenteraadslid in plaats van met verlof te gaan. Bij de instroom en doorstroom van raadsleden spelen ook ongunstige werk- en vergadertijden een rol, blijkt uit recent onderzoek van NRC Handelsblad. Late debatten in de avond maken het lastiger voor een gezin met kleine kinderen of een mantelzorger. In de praktijk zijn het vaker vrouwen die zorgtaken op zich nemen en daardoor niet 's avonds beschikbaar zijn. Ook vormen agressie en (seksuele) intimidatie van vrouwen in publieke functies een grote barrière (nrc). Al deze problemen zijn gendergerelateerd en houden genderongelijkheid in de politiek in stand.
Is 50/50 echt nodig?
‘Waarom moet die afspiegeling 50/50 zijn?’ denk je misschien. ‘Mannen kunnen toch ook heel goed opkomen voor de belangen van vrouwen?’ Dat is zeker zo, maar jezelf inleven is best lastig wanneer je van elkaar verschilt en je ervaringen, kennis en perspectieven deels anders zijn. Gelijke genderverhoudingen in de politiek zorgen voor meer herkenning en een betere afspiegeling van belangen en perspectieven die er zijn in de samenleving, en leiden tot de agendering van een grotere diversiteit aan onderwerpen. Er komt dan meer aandacht voor onderwerpen die specifiek vrouwen raken.
Denk bijvoorbeeld aan Kirsten van de Hul van de PvdA, die door haar persoonlijke ervaringen in een gewelddadige relatie in 2018 een initiatiefnota indiende om de veiligheid van vrouwen te vergroten. Of voormalig minister Lilianne Ploumen, die in 2017 SheDecides lanceerde. Een internationale beweging die opkomt voor het recht van vrouwen om over hun eigen lijf en leven te beslissen.
Politieke participatie van vrouwen is een mensenrecht
Het VN-Vrouwenverdrag bepaalt dat vrouwen het recht hebben om op gelijke voet als mannen in de politiek te participeren. Als de genderverhoudingen in de politiek meer gelijk zijn, betekent dit dat vrouwen hun recht op politieke participatie beter kunnen uitoefenen.
Wat moet er gebeuren?
Op naar gelijke representatie dus. Maar dat gaat niet vanzelf. Wat kan eraan gedaan worden om dit te bevorderen?
Politieke partijen en gemeenten
Politieke partijen kunnen zelf veel doen om meer vrouwen in de politiek te krijgen. En sommige gemeenten zetten zich hier ook extra voor in. Zo besloot de gemeente Amstelveen in 2021 gericht vrouwen (ongeacht politieke kleur) te werven voor de lokale politiek, en werd belangstellende vrouwen een introductiecursus gemeentepolitiek aangeboden. Het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Atria geeft de volgende tips:
- werf persoonlijk;
- benut kweekvijvers;
- zet voldoende vrouwen op verkiesbare plaatsen op de kieslijst (en ook op plaatsen daar net onder);
- zet rolmodellen in en coach vrouwen actief;
- realiseer een inclusieve en efficiënte vergadercultuur waarin vrouwen met uiteenlopende achtergronden zich thuis voelen.
Wetgever
Om de gelijkheid tussen mannen en vrouwen in de politiek te verbeteren, is het belangrijk dat op het oog neutrale voorwaarden voor politieke participatie van mannen en vrouwen niet nadelig voor vrouwen uitpakken. Zo is het voor zwangere vrouwen volgens de Kieswet nog altijd verplicht om voor zestien weken ontslag te nemen als gemeenteraadslid in plaats van met verlof te gaan (GIC). Hierdoor heeft een Gronings raadslid dat nog maar net was geïnstalleerd, tegen haar zin tijdelijk ontslag moeten vragen aan de burgemeester in verband met haar zwangerschap, terwijl ze feitelijk alleen maar met zwangerschapsverlof gaat.
Kiezer
Veruit de makkelijkste manier om meer vrouwen in de politiek te krijgen is door als vrouw politiek actief te zijn en je verkiesbaar te stellen, en door op een vrouw te stemmen. Dit adviseert ook de Stichting Stem op een Vrouw. Stem dan niet op de eerste of tweede vrouw op de lijst - die wordt bij grote partijen vaak toch wel gekozen - maar juist een vrouw die net buiten het aantal zetels zou vallen in de peilingen.
Volksvertegenwoordigers
In de tussentijd is het de opdracht en taak van de gekozen volksvertegenwoordiging om, ondanks dat zij geen volledige afspiegeling zijn van de bevolking, stemmers te laten merken dat zij naar hen luisteren en rekening houden met hun belangen. Volksvertegenwoordigers moeten zich daarnaast inzetten om de obstakels die vrouwen nu nog ervaren weg te nemen. Bijvoorbeeld door vergadertijden aan te passen en andere randvoorwaarden te creëren voor een toegankelijke en inclusieve werkvloer. Dit geldt overigens voor een bredere diversiteit dan alleen genderverhoudingen, zoals opleidingsniveau, met en zonder een beperking, sociaal-economische positie, etnische afkomst.
Wat doet het College?
Het College monitort het Emancipatiebeleid vanuit het perspectief van de mensenrechten van vrouwen en geeft input aan de Tweede Kamer en de overheid over onderwerpen zoals economische zelfstandigheid van vrouwen, zwangerschapsdiscriminatie, gelijk loon, quotaregelingen (voorkeursbeleid) en bewuste en onbewuste vooroordelen.
Daarnaast geeft het College tips aan organisaties om de doorstroom van vrouwen te bevorderen (tipsheet) en biedt het de training Selecteren zonder vooroordelen bij de werving en selectie aan werkgevers aan. Vooroordelen over vrouwen en genderstereotyperingen blijken ook het op gelijke voet functioneren van vrouwen in de politiek te belemmeren. Bewustzijn hiervan kan leiden tot ander gedrag en een meer inclusieve werkomgeving waarin iedereen tot zijn recht komt.
Meer informatie
- Onze rapportage voor de VN- commissie voor de eliminatie van vrouwendiscriminatie (zie artikel 7)
- Dag van de Democratie: stemrecht en vrijheid van meningsuiting
- Mensenrechtenthema Gendergelijkheid
- VN-Vrouwenverdrag
- Op 18 november 2022 stuurde Minister Dijkgraaf (OCW) de Emancipatienota ‘Emancipatie: een opdracht voor ons allen’ aan de Tweede Kamer.
Serie: Hoe gender(on)gelijk is Nederland?
Op Internationale Vrouwendag (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het tien maanden lang elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet. Dit was het vijfde deel: politieke participatie van vrouwen.
Lees ook de voorgaande artikelen: