Hoe gender(on)gelijk is Nederland? De rol van mannelijkheid

Nieuwsbericht | 08-06-2023 | 10:00

Iedere 8e van de maand belichten we een aspect van genderongelijkheid in Nederland. Vandaag gaan we in op ‘mannelijkheid’ en hoe traditionele mannelijkheidsnormen niet alleen mannen in hun vrijheden kunnen beperken, maar ook problemen in de samenleving kunnen veroorzaken. Zo spelen schadelijke opvattingen over mannelijkheid ook een rol bij geweld tegen vrouwen.

Beeld van Hercules in Florence, Italië — Sculptuur van Hercules in Florence, Italië

Wat is mannelijkheid?

‘Mannen komen van Mars, vrouwen komen van Venus’, ‘echte jongens huilen niet’, ‘boys will be boys’ en ‘meisjes plagen, kusjes vragen’. Het zijn allemaal uitspraken die laten zien hoe de samenleving kijkt naar mannen en wat voor soort gedrag wij van hen verwachten. De term ‘mannelijkheid’ gaat dan ook over de eigenschappen, gedragingen en rolpatronen die in de samenleving worden geassocieerd met mannen. Mannelijkheid en vrouwelijkheid gaan dus niet over hoe mannen of vrouwen zijn, maar over de verwachtingen en normen die worden verbonden aan man of vrouw zijn.

Zo wordt van vrouwen bijvoorbeeld vaker verwacht dat zij zorgzaam, meegaand en emotioneel zijn. Van mannen wordt juist eerder verwacht dat zij moedig, zelfstandig en assertief zijn. Zij mogen weinig emoties en kwetsbaarheid tonen en horen de financiële verantwoordelijkheid voor het gezin te dragen. Dit soort gendernormen zijn voor een groot deel cultureel bepaald. Wat in de ene cultuur als mannelijk wordt gezien, kan in een andere cultuur of een ander tijdperk juist als niet-mannelijk of vrouwelijk worden gezien.

Schadelijke opvattingen

Mannelijkheid en vrouwelijkheid worden in de samenleving meestal gezien als twee aparte en tegenovergestelde hokjes. Er wordt verwacht dat je het één of het ander bent: man of vrouw. En dat je je daar ook naar gedraagt.

Traditionele opvattingen over gender kunnen iedereen beperken in hun kansen en keuzevrijheid. Bijvoorbeeld vrouwen die minder snel in aanmerking komen voor leidinggevende functies, omdat mannen daar geschikter voor zouden zijn. Mannen die niet serieus genomen worden of zelfs gewantrouwd worden wanneer zij in een kinderdagverblijf aan de slag willen, omdat vrouwen daar geschikter voor zouden zijn (Kinderdagverblijf weigert man op de babygroep, College oordeelt: discriminatie). Mannen die veel druk ervaren om binnen hun gezin voor het geld te zorgen. Jongens die op ballet willen en meisjes die op voetbal willen. Maar ook mensen die niet in één van de twee hokjes van man/vrouw passen.

Hogere waardering: betere positie

Maatschappelijke opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid leiden tot ongelijkheden, afhankelijkheden en ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Met als resultaat structurele genderongelijkheid: de ongelijke maatschappelijke positie van personen, gebaseerd op hun geslacht, genderidentiteit, genderexpressie of seksuele oriëntatie. Dit komt omdat mannelijkheid in de samenleving meestal hoger gewaardeerd wordt dan vrouwelijkheid, en heteroseksualiteit hoger dan bi- of homoseksualiteit. Mannen die voldoen aan alle mannelijkheidsnormen hebben in dit opzicht een belangrijk voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld vrouwen, non-binaire personen of homoseksuele mannen.

In Nederland geeft bijna de helft van de vrouwen aan ooit slachtoffer te zijn geworden van huiselijk geweld en/of seksueel geweld

Mannelijkheidsnormen als oorzaak van geweld tegen vrouwen

Geweld tegen vrouwen is geweld dat vrouwen treft omdat zij vrouw zijn. Voorbeelden zijn (ex-)partnergeweld, seksueel geweld en stalking.

Geweld tegen vrouwen is overal ter wereld een groot probleem. In Nederland geeft bijna de helft van de vrouwen aan ooit slachtoffer te zijn geworden van huiselijk geweld en/of seksueel geweld. Vrouwen worden veel vaker slachtoffer van deze vormen van geweld dan mannen: ongeveer 97.000 vrouwen tegenover 27.000 mannen (WODC). En hoewel de meeste mannen geen plegers zijn van geweld tegen vrouwen, zijn de meeste plegers van zulk geweld wél mannen. Dat is geen toeval: de structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen speelt namelijk een grote rol bij geweld tegen vrouwen.

Stereotiepe verwachtingen dat mannen dominant zijn en controle over vrouwen (mogen) hebben, kunnen mannen de overtuiging geven dat zij het recht hebben om macht uit te oefenen over vrouwen. Soms met geweld. Ook opvattingen dat heteroseksualiteit beter is en dat mannen seksueel dominant zijn, kunnen risicofactoren zijn voor het plegen van geweld tegen vrouwen en personen uit de lhbti+ gemeenschap.

Mannen zelf ook slachtoffer

Mannen kunnen zelf ook slachtoffer worden van geweld. Bij gevallen van seksueel of huiselijk geweld tegen mannen spelen opvattingen over mannelijkheid en wat het betekent om een ‘echte man’ te zijn vaak ook een rol. Zo heerst er een taboe op het feit dat mannen slachtoffer kunnen zijn van partnergeweld. Mannen herkennen het daarom minder als huiselijk geweld en zijn dan ook niet snel geneigd om hier melding van te doen of hulp voor te zoeken, terwijl dit cruciaal is om het geweld te stoppen. Daarnaast worden homoseksuele en biseksuele mannen vaker slachtoffer van deze vormen van geweld dan heteroseksuele mannen. Dit komt omdat zij niet voldoen aan de heteroseksuele norm, en daarmee ook niet aan traditionele verwachtingen rondom mannelijkheid.

Cultuurverandering betekent ook acceptatie van meer diverse mannelijkheidsnormen

Cultuurverandering

Het aanpakken van schadelijke mannelijkheidsnormen vraagt om een cultuurverandering. Dat betekent een verandering in de maatschappelijke opvattingen over de rollen van vrouwen en mannen, over de manier waarop we met elkaar omgaan en het respecteren van elkaars grenzen. Dat vraagt ook om een versterking van de positie van vrouwen en personen die niet voldoen aan de heersende maatschappelijke normen over gender en seksualiteit. Dat is een maatschappelijke opdracht aan ons allemaal om de bestaande machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, die aan de basis liggen van genderongelijkheid in Nederland, te verkleinen. Dit betekent ook acceptatie van meer diverse mannelijkheidsnormen.

Wat voor jongen of man wil je zijn?

Geweld tegen vrouwen is een maatschappelijk probleem. Om bij te dragen aan de oplossing is het cruciaal dat mannen zich verzetten tegen schadelijke mannelijkheidsnormen. Bijvoorbeeld door in gesprek te gaan met jongens en mannen om hen heen en hen aanspreken op seksistisch, homofoob, transfoob of gewelddadig gedrag.

Nog te vaak worden vrouwen gevraagd zich beter te beschermen. Laten we het omkeren en mannen en jongens vragen: wat voor jongen of man wil je zijn? Ben jij iemand die dreigt, dwingt, onder druk zet, geweld gebruikt? Zet je je in voor de veiligheid van meisjes en vrouwen? Spreek je andere jongens en mannen aan? Wat heb jij nodig om bij te dragen aan het tegengaan van geweld tegen vrouwen?

Sticker van een jongen met een illustratie van een traan op zijn wang

Op Generatie Ja...en?.nl vind je hulp bij dit soort vragen, zoals gesprekstips, filmpjes met voorbeelden en een mening check.

Hoe vind jij dat een jongen of een meid zich hoort te gedragen? Check je mening!

Rolmodellen

Het is belangrijk dat mannen van jongs af aan positieve mannelijke rolmodellen hebben. Deze rolmodellen spelen een cruciale rol bij het ontkrachten van beperkende rolverdelingen van mannen en vrouwen en bij het benadrukken van een gezonde, zorgzame vorm van mannelijkheid die goed is voor mannen zelf en de mensen om hen heen.

VN-Vrouwenverdrag: de overheid moet genderstereotypen en vooroordelen over mannen en vrouwen bestrijden

Wat zeggen mensenrechten?

Mensenrechtenverdragen verplichten de overheid om gendergelijkheid te bevorderen. Daarbij moet ook aandacht zijn voor de schadelijke gendernormen die aan genderongelijkheid ten grondslag liggen en voor de rol van mannen bij de aanpak van genderongelijkheid. Zo bepaalt het VN-Vrouwenverdrag dat de overheid genderstereotypen en vooroordelen over mannen en vrouwen moet bestrijden. Het Verdrag van Istanbul benoemt de rol van jongens en mannen bij de preventie en aanpak van geweld. Volgens dit Verdrag moeten jongens en mannen hier een actieve rol bij spelen. Het Verdrag benadrukt ook dat stereotiepe genderrollen moeten worden tegengegaan.

Wat doet het College?

Het College voor de Rechten van de Mens bevordert gendergelijkheid. Om die gendergelijkheid te bereiken pleiten we voor een gecoördineerde en gendersensitieve aanpak van gendergerelateerd geweld. Bij zo'n aanpak moet ook aandacht zijn voor onderliggende opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid als oorzaak van geweld.

Lees ook: Gendersensitieve aanpak van levensbelang om partnergeweld te bestrijden

Hoe gender(on)gelijk is Nederland?

Op Internationale Vrouwendag 2022 (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet.

Lees de voorgaande artikelen: