Gendersensitieve aanpak nog onvoldoende aanwezig in bestaand beleid, gemeenten en Rijksoverheid aan zet
Partnergeweld is de meest voorkomende vorm van geweld tegen vrouwen in Nederland. Hoewel iedereen slachtoffer kan worden van partnergeweld, zijn vrouwen vaker slachtoffer dan mannen (Prevalentiemonitor 2022). Om partnergeweld tegen te gaan is een gendersensitieve aanpak cruciaal. Het College heeft daarom onderzoek laten doen om in kaart te brengen in hoeverre lokaal beleid inderdaad gendersensitief is en wat er gedaan kan worden om de omslag naar gendersensitiviteit verder aan te jagen.
Gendersensitief werken betekent rekening houden met gender en met genderongelijkheid als oorzaak van het ontstaan van geweld. Gendersensitief werken is dus het bewust zijn van en rekening houden met de ideeën die tussen partners en in de maatschappij leven over mannelijkheid en vrouwelijkheid. En met de verwachtingen en de verschillen in macht en afhankelijkheid die hieruit voortvloeien. Concrete acties voor gemeenten die horen bij een gendersensitieve aanpak zijn bijvoorbeeld: het erkennen en benoemen van genderfactoren in de probleemanalyse en een specifieke aanpak voor partnergeweld, geweld tegen vrouwen en gendergerelateerd geweld.
Toegevoegde waarde van gendersensitiviteit is dat het ons bewust maakt op welke signalen we moeten letten, dat je het geweld beter kan duiden, en dat je ook beter weet wat je moet stoppen – reactie enquete
Wat is er onderzocht?
Om beter te begrijpen in hoeverre gemeenten nu al gendersensitief beleid gebruiken in de aanpak van geweld, heeft het College voor de Rechten van de Mens onderzoek laten doen door onderzoeksbureau Verwonderzoek. In de dataverzameling hebben de onderzoekers zich exclusief gericht op de centrumgemeenten. 20 van de 35 centrumgemeenten hebben de enquête ingevuld. Ter verdieping zijn er aanvullende interviews gehouden met een aantal organisaties en gemeenten.
Regierol Centrumgemeenten
Sinds 2015 en met de invoering van de Wet Maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) zijn gemeenten verantwoordelijk voor een integrale aanpak van huiselijk geweld (en kindermishandeling). In de Wmo is beschreven dat centrumgemeenten hierin de regie nemen en, samen met de lokale gemeenten in hun regio, een regiovisie opstellen. Op het moment van onderzoek zijn 23 regiovisies geteld.
Partnergeweld
Dit onderzoek gaat over partnergeweld, een vorm geweld tegen vrouwen. In Nederland is het gewoonte geworden om de term huiselijk geweld te hanteren om alle verschillende vormen van geweld in relaties aan te duiden. Hieronder valt dan partnergeweld, maar ook bijvoorbeeld oudermishandeling , en kindermishandeling. Hierdoor raken de kenmerken en oorzaken van deze verschillende vormen soms buiten beeld. Om de oorzaken aan te pakken is het belangrijk juist wel naar de verschillen te kijken. Het College hanteert daarom liever de term geweld in de privésfeer, omdat dit soort geweld allesbehalve ‘huiselijk’ is. Hoewel gender in het leven van alle mensen en dus bij alle vormen van geweld een rol speelt, zien we wereldwijd dat dit een bijzonder prominente rol speelt bij partnergeweld.
De term gender verwijst naar de eigenschappen, gedragingen en rolpatronen die een maatschappij aan elk geslacht toebedeelt. Gender is dus niet hetzelfde als ‘sekse’. Sekse verwijst naar de biologische kenmerken van een persoon
Bevindingen en aanbevelingen
Op basis van het onderzoek concluderen we dat gendersensitiviteit in bestaand en toekomstig beleid nog onvoldoende uit de verf komt. Dat betekent niet dat er geen sprake is van verandering. Er is veel beweging in het bredere (beleids)veld van partnergeweld, en aandacht voor gendersensitiviteit maakt daar onderdeel van uit. Een positieve bevinding van het onderzoek is dat de grote meerderheid van de gemeenten de toegevoegde waarde van gendersensitief beleid voor een effectieve aanpak van geweld ziet.
Een volledig overzicht van de bevindingen van het onderzoek en de aanbevelingen vind je in de samenvatting: Gendersensitief beleid door gemeenten in de aanpak van partnergeweld
Hieronder zetten we de belangrijkste bevindingen van het onderzoek met daarbij de aanbevelingen aan gemeenten en de Rijksoverheid op een rij.
Beleidsambtenaren staan ervoor open om gendersensitief te werken, maar vinden het lastig om dit in de praktijk te brengen
Aanbevelingen gemeenten:
- Wees je bewust van veelvoorkomende misinterpretaties van het begrip ‘gender’ en operationalisering van ‘gendersensitief’. Een groot deel van beleidsambtenaren een definitie van gendersensitiviteit die niet overeenkomt met algemeen gehanteerde definities. Gender wordt door sommige centrumgemeenten vergeleken met sekse of ‘genderidentiteit’.
- Gebruik alle beschikbare checklists en handreikingen als basiskennis en regiovisies die een gendersensitief beleid hanteren als voorbeeld voor operationalisering.
Huidig beleid en aanpak in de meeste regio’s zijn nog niet (expliciet) gendersensitief
Aanbevelingen Rijksoverheid
- Positioneer, prioriteer en operationaliseer gendersensitiviteit in relevant landelijk beleid en in de beleidsvisies. Voor het opstellen van regiovisies nemen gemeenten landelijke actieplannen als voorbeeld. Gendersensitief beleid wordt in deze landelijke programma’s, zoals Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming [LINK], niet expliciet benoemd en/of uitgelegd.
- Stimuleer en faciliteer deskundigheidsbevordering over gendersensitiviteit onder gemeenteambtenaren.
Aanbeveling gemeenten
Positioneer, prioriteer en operationaliseer gendersensitiviteit in beleidsvisies. De meeste beleidsambtenaren vinden dat gendersensitiviteit zowel in beleid als in de praktijk expliciet aandacht moet krijgen. Toch besteden slechts vijf van de drieëntwintig geanalyseerde regiovisies expliciet aandacht aan ‘gendersensitief beleid’.
In de aanpak van huiselijk geweld is een instrumentarium ontwikkeld die door gemeenten worden overgenomen, maar genderneutraal zijn
Aanbeveling Rijksoverheid
Kerndocumenten die voor de aanpak van huiselijk geweld worden gebruikt zijn nu nog genderneutraal. Dit zijn niet alleen de screeningsinstrumenten en systeemgerichte methodieken (Visie gefaseerd samenwerken, Kwaliteitskader sociale teams), maar ook instrumenten die ingezet worden in bijvoorbeeld de plegeraanpak, het traumasensitief werken en het bevorderen van economische zelfstandigheid. Integreer gendersensitiviteit in dit instrumentarium.
Aanbeveling gemeenten
Stimuleer en faciliteer deskundigheidsbevordering over gendersensitiviteit onder beleidsambtenaren en uitvoerders.
Gemeenten zien het integreren van gendersensitiviteit in bestaande kaders van beleid als de meest kansrijke route voor het verder aanjagen van gendersensitiviteit
Aanbeveling Rijksoverheid
Om te voorkomen dat ‘gendersensitief werken’ als een losstaand thema wordt beschouwd en om een versnipperende aanpak te voorkomen is het aan te raden om verbinding te zoeken met de andere landelijke programma’s, bijvoorbeeld omtrent seksueel geweld. Ook is het belangrijk gendersensitiviteit te integreren in het huidige instrumentarium zoals de Visie gefaseerd samenwerken en het Kwaliteitskader sociale teams.
Aanbevelingen gemeenten:
- Ga in gesprek met ketenpartners, maak afspraken en evalueer. Belangrijk: een gendersensitieve aanpak gaat uitstekend samen met de systeemgerichte aanpak en de Visie gefaseerd samenwerken.
- Besef dat een goede basiskennis over hoe gender een rol speelt in de aanpak van huiselijk geweld helpt om op een gendersensitieve manier systematisch en stapsgewijs te werken aan een oplossing.
Lees het volledige onderzoeksrapport:
Naar een gendersensitieve aanpak van partnergeweld
Download ook:
Gendersensitieve aanpak van levensbelang om partnergeweld te bestrijden
Checklist en acties voor lokale beleidsmakers