Interview: ‘Gebrek aan diversiteit in de tech sector leidt tot problemen voor bedrijven en maatschappij.’
Verdieping
Ze gaan de sector al niet snel in en als ze het doen, verlaten vrouwen de tech sector in Nederland vaak binnen een jaar. Dat is een probleem, omdat vrouwen niet dezelfde kansen krijgen om de sector in te gaan en zich daar te ontwikkelen. Wanneer ontwikkelteams niet divers genoeg zijn, dreigt het risico dat digitale producten niet voor iedereen even goed werken. We praten erover met Vivianne Bendermacher. Zij runde, met haar compagnon Tamira van Roeyen, van 2017 tot en met 2024 het bedrijf Techionista en stoomde meer dan duizend vrouwen klaar voor een baan in de IT.
Interviewer: Rianne Croes
Een groot deel van deze ‘Techionista’s’ werkt nog steeds in de tech sector en dient als rolmodel voor andere vrouwen die overwegen om de IT-wereld in te gaan. Hoewel Techionista als bedrijf is gestopt, blijft Vivianne zich er hard voor maken dat meer vrouwen de tech sector in gaan.
AI heeft steeds meer impact op ons leven
“De gender gap [het verschil tussen het aantal mannen en vrouwen red.] in de IT-wereld heeft verregaande gevolgen voor het leven van vrouwen in onze maatschappij,” vertelt Vivianne. “IT en technologie zijn in alle hoeken en gaten van de samenleving te vinden en hebben in de vorm van algoritmes een toenemende invloed op besluitvormingsprocessen. Denk aan het selecteren van sollicitanten, het opsporen van fraudeurs of het ontwikkelen van gezichtsherkenningssoftware voor examens.
Omdat je als ontwikkelaar snel jezelf als referentiemodel neemt, is het van groot belang dat deze algoritmes worden ontwikkeld door vertegenwoordigers uit álle segmenten van de samenleving. Of het nu gaat om diversiteit in gender, leeftijd, afkomst of het hebben van een beperking. Voor een gelijkwaardige wereld is het essentieel dat iedereen dezelfde mogelijkheden heeft. Daarin hebben we nog een lange weg te gaan.”
Gezondheidsapp weet niet dat vrouwen menstrueren
Het zou goed zijn als de technische sector in ieder geval deels een afspiegeling is van de samenleving. Als onvoldoende vrouwen meedenken en meebeslissen over de ontwikkeling van deze producten, is de kans groot dat hun belangen en behoeften over het hoofd worden gezien. Een tekenend voorbeeld hiervan is een gezondheidsapp, die in de Verenigde Staten werd ontwikkeld zonder de menstruatiecyclus hierin mee te nemen.
Of autogordels die alleen werden getest op mannelijke referentiemodellen, wat leidde tot gevaarlijke situaties voor vrouwen. In de geneeskunde is de man tot voor kort het enige referentiemodel geweest, waardoor de kennis op het gebied van de vrouwelijke lichaamsbouw nog altijd achterloopt. Dit heeft direct invloed op het dagelijks leven en de rechten van vrouwen en in dit geval in het bijzonder het recht op gezondheid.
Techionista leidde vrouwen op voor de tech sector
Vivianne en Tamira richtten Techionista op in 2017 om vrouwen in korte tijd op te leiden op het gebied van data science en kunstmatige intelligentie. Daarbij behaalden ze certificaten van Microsoft, wat de vrouwen zeer gewild maakte op de arbeidsmarkt. Na de opleiding hielp Techionista ze, indien nodig, met het vinden van een baan bij een bedrijf in hun netwerk.
Met name in coronatijd floreerde het bedrijf, omdat veel vrouwen met een contactberoep thuis waren komen te zitten. Begin 2024 besloten Vivianne en Tamira om de deuren van het bedrijf te sluiten. “Er zijn niet genoeg vrouwen meer die zich bij ons aanmelden om zich om te scholen,” vertelt Vivianne. “Ik hoop dat dat komt doordat vrouwen zelf hun weg naar de tech sector vinden, maar ik vrees dat ze toch voor andere beroepen kiezen. De arbeidsmarkt is nu zo goed, dat de banen voor het oprapen liggen.”
Stereotyperingen bepalen al vroeg het zelfbeeld van vrouwen
Nederland bungelt ten opzichte van andere Europese landen onderaan als het gaat om vrouwen die werkzaam zijn in de tech sector. Volgens een benchmark van de Taskforce Diversiteit en Inclusie is het percentage vrouwen in technische functies in de Nederlandse digitale sector gedaald van 21 procent in 2022 naar 19 procent in 2023. Dat is drie procentpunt onder het Europese gemiddelde.
Dit zou te maken kunnen hebben met onze hardnekkige stereotyperingen als het gaat om IT en technologie. “Uit onderzoeken van onder andere Microsoft, blijkt dat veel mensen in onze samenleving denken dat meisjes minder goed zijn in bètavakken dan jongens,” aldus Vivianne. “Dat zit in ouders, onderwijzers en onze hele samenleving. Meisjes worden sneller naar verzorgende en communicatieve beroepen gemanoeuvreerd en jongens meer naar technische studies. Jongens krijgen bij eenzelfde rapportcijfer zelfs eerder bijles wiskunde aangeboden dan meisjes. Dit doet wat met het zelfbeeld van meisjes en dat begint al heel vroeg.”
Vrouwen waren belangrijk in vroege ontwikkeling tech
En dat terwijl vrouwen een cruciale rol hebben gehad in de ontwikkeling van de eerste Nederlandse computer. Na de Tweede Wereldoorlog werden zij ingezet voor 'soft work', zoals programmeren, terwijl mannen de hardware bouwden. Daar komt de huidige term ‘software’ ook vandaan.
De verschuiving naar informatica als mannelijke interesse begon in de jaren ’70, toen computerbedrijven de economische waarde van software begonnen in te zien. Die trend heeft zich verder doorgezet.
Er is geen mannelijk ‘tech’ gen
Maar is het dan misschien niet gewoon wáár dat mannen beter zijn in bètavakken? Vivianne ging in 2017 op zoek naar antwoorden, toen zij hierover een artikel voor Marie-Claire schreef. “Ik heb heel wat wetenschappers gesproken en er was niemand die beweerde dat mannen meer aanleg hebben voor tech dan vrouwen.” Dus voor die stelling is geen enkele onderbouwing.
"Wél ontdekte ik dat veel cultureel wordt bepaald. In Oostbloklanden werken meer vrouwen in de tech dan in Nederland. Dit komt doordat je in technische beroepen minder je mening hoeft uit te spreken; er ligt meer vast. En dat kwam erg van pas in landen waarin het uitspreken van je mening, met name door vrouwen, niet gewaardeerd werd. Veel meisjes in deze landen hebben nu vrouwelijke rolmodellen, zoals moeders of oma's, die al in de tech werken. Daardoor zien ze techniek als een aantrekkelijke carrièreoptie, ook voor vrouwen.”
Urgentie om genderongelijkheid aan te pakken ontbreekt
Hoewel in Nederland de meeste IT-bedrijven positief staan tegenover diversiteit op de werkvloer, blijkt de urgentie om ongelijkheid aan te pakken vaak nog te ontbreken. “Veel bedrijven die ik spreek, zeggen genderdiversiteit wel belangrijk te vinden. Maar als puntje bij paaltje komt nemen ze bij selectieprocedures gewoon de meest voor de hand liggende kandidaat aan en dat is over het algemeen een man. Die hebben vaak meer ervaring in de branche.”
Echter, deze benadering gaat de diversiteit in je bedrijf niet vergroten. “Wil je de kloof dichten, dan zul je ook vrouwen moeten aannemen die weinig tot geen ervaring in de sector hebben. "
"Een mooi voorbeeld is een vrouw, die jarenlang werkzaam was geweest in de kinderopvang en via Techionista als zij-instromer bij het bedrijf ilionx binnenkwam. Omdat zij dagelijks met kinderen had gewerkt, was ze hectiek gewend en kon ze makkelijk meerdere ballen tegelijk in de lucht houden. Ze was niet snel gestresst. Zij ontwikkelt zich nu razendsnel binnen het bedrijf en trekt ook andere vrouwen aan. Er werken nu al meer dan dertig Techionista’s binnen ilionx.”
Vrouwonvriendelijke opmerkingen voorkomen
Vivianne heeft een belangrijke boodschap voor bedrijven, die aan genderdiversiteit willen werken. ”Wees je bewust waarom je een vrouw wilt aannemen. Wil je je team echt diverser maken, of doe je het alleen voor de bühne? Heb je plannen om nog meer vrouwen aan te nemen, of blijft het bij één? En hoe wordt de vrouw straks ontvangen op de werkvloer? Het is belangrijk om deze vragen te stellen, want een negatieve ervaring gooit zowel de vrouw als je bedrijf terug in de tijd.”
Vivianne kent een aantal van dat soort negatieve ervaringen uit eerste hand. “Ik hoorde laatst iemand zeggen dat hij blij was dat er eindelijk een vrouw in zijn bedrijf was aangenomen. Dan hoefde hij niet meer naar de behaarde benen van zijn collega te kijken. Dat lijkt een onschuldig grapje, maar het kan er wel voor zorgen dat de vrouw in kwestie toch voelt dat ze niet voor vol aangezien wordt.”
Een ander voorbeeld kreeg Vivianne te horen tijdens een gesprek met studentes van een techniekopleiding. “Zij hadden tijdens hun stage opmerkingen gekregen dat een overall hen zo goed stond. Dit leidde ertoe dat zij het erg onprettig vonden om naar hun stage te gaan.”
Ook ‘mansplaining’ komt regelmatig voor, waarbij vrouwen op een betuttelende manier door mannen worden benaderd, zelfs wanneer zij meer kennis hebben van het betreffende onderwerp dan de man. Het is onderdeel van een cultuur die gedomineerd wordt door mannen en waar de lat soms voor vrouwen hoger ligt dan voor mannen. “Ik denk dat dit soort seksisme vaak onbedoeld plaatsvindt en vooral voorkomt bij bedrijven waar nog weinig vrouwen werken, maar het kan ertoe leiden dat vrouwen ervoor kiezen om toch maar in een andere sector te gaan werken.”
Een gelijkwaardige tech-wereld: toekomst of utopie?
Om als samenleving echt uit de kloof van ongelijkheid tussen mannen en vrouwen te komen, zou volgens Vivianne iedereen moeten geloven in een wereld waarin iedereen gelijke kansen heeft om mee te doen. “Dat is een utopie,” beseft ze, “maar ik denk dat we de tijd wel met ons mee hebben. Zo heeft de MeToo-beweging voor bewustwording over veiligheid op de werkvloer gezorgd en zijn grote bedrijven in de EU sinds 2023 verplicht om te rapporteren over hun ESG-doelstellingen (doelstellingen op het gebied van milieu, de sociale kant van het bedrijf en bestuur). Vaak is er daardoor een target als het gaat om genderdiversiteit en dit zorgt voor een omslag in bewustwording.”
Eerlijk is eerlijk: eigenlijk vindt Vivianne gesprekken over diversiteit helemaal niet zo leuk. Ze praat liever over hoe interessant technologie eigenlijk is. “Zo lang je het over diversiteit moet hebben, zet je vrouwen tegenover mannen en het is juist mijn doel dat we dat verschil niet meer benadrukken.”
Blijf vrouwen aanmoedigen om de tech sector in te gaan
Toch is het nodig dat we het verhaal blijven vertellen, omdat we ver van een gelijkwaardige wereld af zitten. “De cijfers lopen terug, steeds minder vrouwen werken in de tech sector en ondertussen bepaalt technologie steeds meer ons leven. Ik zal het verhaal dan ook blijven vertellen en roep andere vrouwen in de tech sector op om dat ook te doen. Hoewel Techionista er niet meer is om vrouwen door hun opleiding heen te loodsen, zijn er tegenwoordig mogelijkheden genoeg om jezelf gratis of tegen weinig kosten te scholen. En daarvoor gebruik je, je raadt het al: AI!”