Milieuproblemen vragen om mensenrechtelijke aanpak, College publiceert juridisch kader voor effectieve bescherming van het recht op een gezond leefmilieu
De Nederlandse overheid staat op korte en lange termijn voor complexe uitdagingen als het gaat om ons leefmilieu. Zo moet er veel gebeuren om vervuiling van onze lucht, bodem- en waterkwaliteit terug te dringen, te zorgen voor een duurzaam voedselsysteem en mensen in Europees en Caribisch Nederland te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Alleen door vanuit mensenrechten te werken, kan de overheid deze problemen effectief aanpakken en het recht op een gezond leefmilieu waarborgen. Het College voor de Rechten van de Mens publiceert vandaag het juridisch kader dat de overheid ondersteunt en aanspoort om te voldoen aan de verplichtingen uit internationale en Europese mensenrechtenverdragen.
Iedereen heeft het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu. De Nederlandse overheid moet dit recht respecteren, beschermen en bevorderen. Dit is geen vrijblijvendheid, maar een mensenrechtelijke verplichting. De overheid kan op de naleving van deze mensenrechtelijke verplichtingen worden aangesproken. Dat is al vaker gebeurd, bijvoorbeeld in rechtszaken ten aanzien van Schiphol, stikstof en klimaatverandering.
Met het juridisch kader biedt het College voor de Rechten van de Mens de overheid en de politiek inzicht in wat het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu betekent en welke verplichtingen hieruit voortvloeien. Mensenrechten bieden houvast en doelstellingen voor het ontwikkelen van beleid en om van gedachten te wisselen over milieuvraagstukken. Onder meer door aan te geven binnen welke kaders de overheid keuzes mag maken.
Een goede kwaliteit van het leefmilieu is voor iedereen in Nederland van belang. Slechte luchtkwaliteit en aanwezigheid van giftige stoffen in water en voedsel hebben nadelige gevolgen voor de gezondheid van mensen, dieren en de natuur.
Hoe raakt dit aan (mijn) mensenrechten?
Bijvoorbeeld als er veel schadelijke stoffen in zwemwater zitten. Dan is het belangrijk dat jij daarover op een toegankelijke wijze wordt geïnformeerd. De overheid is verplicht om informatie te verzamelen over de kwaliteit van het oppervlaktewater, die informatie up-to-date te houden en te verspreiden.
Een ander voorbeeld is het produceren van gezond en duurzaam voedsel. Om te voorkomen dat het gebruik van pesticiden leidt tot schade aan jouw gezondheid is het van belang dat de overheid beoordeelt of deze pesticiden gebruikt mogen worden. En dat de overheid het gebruik ervan controleert.
Ook in het geval dat er een windmolenpark gebouwd wordt in jouw omgeving, heb je bijvoorbeeld het recht om betrokken te worden in de besluitvorming over dat park.
Waar gaat het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu over?
Hoewel er nog geen eenduidige definitie is, omvat dit recht in ieder geval het recht op schone lucht, voldoende en schoon water, gezonde biodiversiteit en ecosystemen, gezonde en duurzame voedselproductie, een niet-toxisch milieu en een veilig klimaat. Ook ernstige geluidsoverlast door vliegverkeer en schade door gaswinning vallen hieronder.
Wat doet de overheid?
De Nederlandse overheid houdt zich al volop bezig met leefmilieuvraagstukken. Op allerlei terreinen wordt beleid en regelgeving ontwikkeld. Voorbeelden zijn het Klimaatakkoord, het Grondstoffenakkoord en het Stikstofakkoord, maar ook de nieuwe Omgevingswet en de Nationale bouw- en woonagenda. Toch staat de overheid voor grote uitdagingen en zijn er knelpunten met grote maatschappelijke gevolgen. Bijvoorbeeld als het gaat om klimaat, natuur, biodiversiteit, wonen, bereikbaarheid, water, voedsel, grondstoffengebruik, energievoorziening, milieuvervuiling en gevaarlijke stoffen.
Botsende belangen
Het aanpakken en oplossen van deze uitdagingen is geen gemakkelijke opgave. De overheid moet keuzes maken tussen wat goed is voor de maatschappij en de economie, binnen de grenzen van het leefmilieu. Soms botsen verschillende belangen, zoals bij het bouwen van huizen en de stikstofdoelen, of bij het isoleren van huizen en het beschermen van vleermuizen. Bovendien gaat het om ingewikkelde vraagstukken waarvan de impact varieert in tijd en plaats en waarvoor geen eenvoudige oplossing is. Oplossingen voor verschillende leefmilieuproblemen zullen elkaar daarom beïnvloeden. Ook omdat ze sectoren en land-, provincie- en gemeentegrenzen overschrijden.
Juridisch kader biedt overheid houvast
In het juridisch kader, en in samenvattingen voor beleidsmakers, bewindspersonen en leden van de Eerste en Tweede Kamer, benadrukt het College hoe zij hun rol op kunnen pakken om het recht op een gezond leefmilieu te garanderen voor iedereen in Europees en Caribisch Nederland.
Aanbevelingen
Jaarlijkse rapportage over mensenrechten in Nederland
Elk jaar schrijft het College een rapportage over mensenrechten in Nederland. De jaarlijkse rapportage 2023 gaat over het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu, zowel op Europees als Caribisch Nederland (Bonaire, St. Eustatius en Saba). In dit rapport werken we uit welke verplichtingen de overheid heeft op basis van internationale, Europese en nationale mensenrechtenverdragen, regelgeving en jurisprudentie. Daarbij geven we handvatten mee voor beleidsmakers en volksvertegenwoordigers om uitvoering te geven aan deze verplichtingen.
Dit jaar publiceert het College deelrapporten: een juridisch kader, een analyse op klimaat en leefmilieu, een analyse op bestaanszekerheid en leefmilieu, en tot slot, een totaalrapportage. In de rapportages doen we diverse (beleids)aanbevelingen.