Weblogbericht | 22-06-2022 | College voor de Rechten van de Mens

Het was tijdens de les Spaans op school, vertelt Skylar Liu halverwege het gesprek via Zoom. ‘In het najaar van 2021.’ Uit het niets vertelde de lerares ineens aan de klas met derdejaarsstudenten mbo Marketing, Journalistiek en Communicatie over een gesprek dat ze eerder die week had met haar buurvrouw.

Onomwonden zei die buurvrouw dat het allemaal onzin was wat de NOS dagelijks de wereld in slingert. Daarom haalde zij haar nieuws alleen nog maar uit bepaalde groepen van de berichtenapp Telegram. De verhalen van reguliere media kwamen er bij haar niet meer in. En de door de overheid voorgeschreven coronavaccinaties had zij vanzelfsprekend niet genomen.

In dubio

Zelf had de lerares Spaans de eerste twee prikken wel gehad. Maar ze was al een tijdje in dubio over wat ze nou eigenlijk vond van het coronavaccinatie­programma. Een booster wilde ze dan ook niet nemen, en eigenlijk was ze ook gevoelig voor wat die buurvrouw haar allemaal vertelde over de pers. Hoe wist zij zo zeker dat het klopte wat de NOS en andere mainstream media allemaal zeiden? Ze schrok meteen van die gedachte, zei ze tegen de klas. Natuurlijk zou ze de NOS blijven volgen. Maar ze stond er wel even versteld van hoe zij zo snel aan het twijfelen gebracht kon worden. In de klas moedigden de meesten leerlingen haar aan inderdaad niet te twijfelen aan de NOS.

Geen twijfel

Ook de 20-jarige Skylar Liu dacht daar zo over. Over vaccinaties twijfelde zij al lang niet meer en ze had vol overtuiging de coronaprikken genomen. Vooraf had ze stukken op de website van de Rijksoverheid gelezen, en eerder had ze voor een schoolopdracht verschillende vaccinatiestandpunten onderzocht. Ook de complottheorieën. ‘Maar het verhaal dat je een microchip toegediend zou krijgen, daar geloof ik uiteraard niets van,’ zegt ze glimlachend. ‘Ik wil mijn ouders beschermen. Als ik met vaccinaties hen veilig kan houden dan doe ik dat.’

Sceptisch

Dat ze geen twijfels heeft over het vaccinatieprogramma, wil echter niet zeggen dat Liu soms sceptisch is over die mainstream media. Net als haar lerares Spaans kan ook zij snel in onzekerheid worden gebracht, zegt ze. Het nieuws volgt ze vooral via de Instagram-kanalen van De Correspondent, de Volkskrant, OneWorld en Brandpunt+. Daarnaast kijkt ze dagelijks op de NOS-app van haar telefoon.

Natuurlijk leest ze die stukken niet steeds met een stemmetje in haar achterhoofd of het allemaal wel waar is wat er staat. En nee, ze gelooft zeker niet dat journalisten opzettelijk leugens verspreiden. ‘Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat hun berichtgeving altijd volledig objectief is geschreven.’

Niet volledig objectief

Die twijfels werden bevestigd toen ze in 2021 voor een schoolopdracht het boek Het zijn net mensen van Joris Luyendijk las. Hij maakt daarin duidelijk dat het nieuws minder stellig is dan het soms wordt gebracht. Zo vertelt Luyendijk hoe hij als corres­pondent Midden-Oosten op tv vaak vertelde wat er gaande was in het land alsof hij alles zelf grondig onderzocht had. In werkelijkheid had hij echter niet heel veel meer informatie voor handen dan de berichten van internationale persbureaus die de redactie hem vanuit Nederland vooraf had gestuurd. In de uitzending deed hij echter alsof hij de redactie en de kijkers thuis informeerde. Dat stak dus een beetje anders in elkaar.

Veel nepnieuws

‘Ik kan niet zeggen dat ik daarna heel anders het nieuws ben gaan volgen,’ vervolgt Liu. ‘Ook wapen ik me sindsdien niet actiever of meer tegen misinformatie. Maar dat zou ik eigenlijk wel moeten doen. Er is heel veel nepnieuws in omloop. Dat is heel schadelijk.’ Ze denkt even na. ‘Kijk, ik was voor dit interview een half uur te laat. Ik meende dat we om half een hadden afgesproken en niet om twaalf uur. Dat deed ik niet expres, maar het gebeurde wel. Zo kan een journalist ook per ongeluk verkeerde informatie delen.’ Maar ja: hoe kun je dat checken? ‘Eigenlijk zou je alle gedeelde feiten zelf moeten controleren, maar dat is niet te doen.’

Informatie checken

En natuurlijk is het checken van informatie juist de verantwoordelijkheid van journalisten, zegt Liu. ‘Als ze dan een fout maken, moeten ze die zelf recht¬zetten. Maar ik vind dat ook lezers een verantwoor¬delijkheid dragen. Als iemand in mijn vriendenkring bijvoorbeeld iets over corona tegen me zegt waar¬over ik zo mijn twijfels heb, dan controleer ik dat ook. Dus waarom zou je dat dan niet ook bij de journalistiek doen?’

‘Door het verspreide nepnieuws dat Chinezen het virus de wereld in hadden gebracht, voelde ik me vaak onveilig. Ik werd zelfs op straat nageroepen.’

Onveilig

Dat het fout kan gaan met misinformatie ziet Liu al jaren. Er gaan in Nederland vele verhalen rond over Aziaten, zegt ze. Zeker in de eerste coronamaanden in 2020 werd dat heel heftig. Chinezen zouden het virus de wereld in hebben gebracht, zo werd verteld. ‘Toen heb ik me vaak onveilig gevoeld,’ zegt Liu. Op straat werd ze soms nageroepen. En op sociale media werd gezegd dat je moest uitkijken met het bestellen van Chinese maaltijden, omdat je dan covid zou krijgen. ‘Dat soort berichten raken me altijd.’ Ook voor corona werd er al eens een bericht verspreid dat Aziatische maaltijden gevaarlijk zijn voor zwangere vrouwen. Omdat Aziaten hun handen niet zouden wassen en hun keukens niet goed schoonmaken, zouden er bacteriën in het eten zitten. ‘Flauwekul natuurlijk. En makkelijk te weerleggen. En toch is zo’n stuk heel schadelijk. Zelfs als lezers dat niet direct geloven, kan het beeld toch blijven hangen.’

Toen ze op school vorig jaar les kreeg over sociale media, hoefden ze haar over de gevaren ervan weinig meer te vertellen, zegt ze glimlachend. ‘Zelfs door berichten die feitelijk wel kloppen kun je een heel verkeerd wereldbeeld krijgen,’ zegt ze. ‘Mensen lijken op Instagram alleen maar te vertellen over hun wereldreis en over de belangrijke personen die ze vandaag weer hebben ontmoet. Zulke berichten kunnen me echt onzeker maken.’

Sociale media ook positieve kanten

Ironisch genoeg zegt Liu door die lessen op school juist een positiever beeld van sociale media te hebben gekregen. ‘In plaats van modellen en influencers kun je ook heel andere groepen volgen.’ Neem de Instagram-berichten van VHTO, een expertisecentrum over genderdiversiteit, waar Liu stage¬loopt. ‘Die zijn juist heel leerzaam. Sociale media hebben zeker niet alleen een zwarte kant. Bovendien kun je door alle nieuwe technieken veel meer zelf doen. Vroeger kon je alleen met heel dure apparatuur video’s en foto's maken, nu doe je dat met je smartphone. Prachtig. Waar je vroeger afhankelijk was van uitgeverijen, kan je nu vanachter je bureau je eigen verhalen op ontelbare platformen publiceren. Hoe leuk is dat!’