Coronacrisis versterkt tweedeling op de arbeidsmarkt; urgente actie overheid nodig

Arbeid is van groot belang

Arbeid is van belang om armoede en kwetsbaarheden te voorkomen. Werk draagt namelijk bij aan het verwezenlijken van het recht op een behoorlijke levensstandaard, gezondheid, huisvesting en onderwijs. Arbeid is echter nog veel meer.

Voorzitter Adriana van Dooijeweert: ‘Werk hebben is meer dan alleen geld verdienen om van te leven. Een baan geeft ook zelfstandigheid, waardigheid en de ruimte tot zelfontplooiing. Precies daarom heeft de overheid de verplichting om de rechten van iedereen op de arbeidsmarkt te beschermen.’

‘Zonder corona zouden ze mijn contract hebben verlengd’

Iedereen heeft de gevolgen van de coronacrisis ervaren. Toch zijn er mensen die in het bijzonder hard getroffen zijn. Verschillende mensen vertelden daarover aan het College. Zoals de Cubaanse Susan, die werkte als au pair en zonder verblijfspapieren in Nederland is. Zij werd door haar werkgeefster verboden om naar buiten te gaan tijdens de coronacrisis. En Eva, die slechthorend is, kreeg van haar werkgever te horen dat zonder corona haar contract verlengd zou zijn. Diverse mbo-studenten Maatschappelijke zorg van het ROC Nijmegen konden het afgelopen jaar geen stage vinden, waardoor ze studieachterstanden opliepen. Zo kreeg Rumeysa te horen: ‘Ze hadden al genoeg stagiairs. Misschien in april, zeiden ze, maar ik heb niks meer gehoord’. En Dore die net voor de pandemie haar eigen bedrijf was gestart, verloor door de coronacrisis in een klap al haar inkomsten, maar kon niet terugvallen op de steunmaatregelen van de overheid.

Hun verhalen lees je hier: 'Zonder corona zouden ze mijn contract hebben verlengd'. 

Gevolgen coronacrisis niet voor iedereen gelijk

De jaarrapportage van het College laat zien dat de verhalen van Susan, Eva, Rumeysa en Dore niet op zichzelf staan. Bovendien is het veelal geen toeval dat juist bepaalde groepen zo hard zijn getroffen door de coronacrisis. Vaak bevonden zij zich al in een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt.

Het gaat bijvoorbeeld om mensen met een praktische opleiding, jongeren, mensen met een (arbeids)beperking en mensen met een migratie-achtergrond. Zij werken vaker als zelfstandigen zonder personeel (zzp’er) of flexwerker. Door de coronacrisis verloren medewerkers in de ‘flexibele schil’ vaak als eersten hun baan, terwijl ze niet altijd terug konden vallen op een uitkering. Mensen die arbeidsdiscriminatie ervaren, de Nederlandse taal niet (goed) beheersen of aanpassingen nodig hebben op de werkplek, hebben vaker een afstand tot de arbeidsmarkt. De coronacrisis maakt het voor hen extra moeilijk om een baan of stage te vinden. De erbarmelijke omstandigheden waaronder vele arbeidsmigranten leven en werken, werd eveneens goed zichtbaar tijdens de coronacrisis. Vele verhalen over besmettingen met het coronavirus in slachthuizen kwamen naar buiten.

Jaarrapportage 2020 laat zien: tweedeling arbeidsmarkt versterkt

De jaarrapportage laat zien dat ondanks alle steunmaatregelen van de overheid, diverse groepen door de coronacrisis op (langdurige) achterstand dreigen te raken. Het gaat zowel om groepen die voor de crisis in een kwetsbare positie verkeerden, als om nieuwe groepen die aan de verkeerde kant van de tweedeling dreigen te vallen. Zoals jongeren die studievertragingen op lopen omdat ze geen stages kunnen volgen.

De coronacrisis legt daarmee de bestaande tweedeling op de Nederlandse arbeidsmarkt bloot. En versterkt deze zelfs. Bij deze tweedeling gaat het over de positie van enerzijds ‘kansrijken’ – hoogopgeleid, gezond en met goed beschermde banen – en anderzijds ‘kansarmen’ – geen goede opleiding, ongezonder, minder goed beschermde banen. Deze laatste groep loopt meer risico op langdurige werkloosheid en armoede.

Arbeid en mensenrechten

De overheid heeft de belangrijke taak om (grote) achterstanden te voorkomen. Daartoe is zij zelfs verplicht. Arbeid is namelijk een fundamenteel mensenrecht. Dit betekent dat de overheid ervoor moet zorgen dat er voldoende werkgelegenheid is, en dat iedereen gelijke toegang heeft tot de arbeidsmarkt. Ook heeft iedereen het recht op goede, veilige en gezonde arbeidsomstandigheden, op sociale zekerheid en op rechtsbescherming wanneer rechten op het werk worden geschonden. Daarnaast is er het recht om deel te nemen aan gesprekken over arbeidsmarktbeleid en –regelgeving (‘recht op participatie’).

Urgente actie van de overheid nodig

De jaarrapportage laat zien dat deze rechten niet van iedereen voldoende beschermd zijn. Doordat de coronacrisis bestaande problemen vergroot, en nieuwe groepen in de problemen (dreigen te) komen, roept het College de overheid op om snel in actie te komen. Iedereen zou goed uit de crisis moeten komen. Dat is nodig voor de bescherming van de rechten van de mens, én komt de samenleving ten goede.

Dooijeweert: ‘Een Nederland dat goed uit de crisis komt, moet een Nederland zijn waarin iedereen goed uit de crisis komt, ongeacht iemands geslacht, afkomst, geloof, opleidingsniveau, handicap of chronische ziekte.’

Overheid: Zorg voor zicht op de problemen die groepen ervaren, en vraag hen naar oplossingen.

Om de groepen die een mindere positie op de arbeidsmarkt hebben te kunnen ondersteunen, is het noodzakelijk dat de overheid goed zicht heeft op wie deze problemen ervaren en wat de effecten zijn van de coronacrisis. Niet alle groepen die problemen ervaren zijn op dit moment goed in beeld zijn. Ook dient de overheid de groepen in kwetsbare situaties en ervaringsdeskundigen in alle fases van het beleidsproces te betrekken. Hun inbreng moet worden meegenomen in het opstellen en aanpassen van beleid.

Overheid: Geef hoge(re) prioriteit aan de aanpak van problemen op de arbeidsmarkt.

Om de problemen op de arbeidsmarkt aan te pakken, moet de overheid zich richten op alle aspecten van de arbeidsmarkt: toegang tot de arbeidsmarkt, arbeidsomstandigheden en verlies van werk.

Het College roept de overheid op om:

• nog meer te doen om arbeidsmarktdiscriminatie te bestrijden en groepen te ondersteunen bij de toetreding tot de arbeidsmarkt. Dit is nodig om gelijke toegang tot de arbeidsmarkt te verzekeren.
• het toezicht en de handhaving op werkgevers versterken, zodat werkgevers de rechten van iedereen op de werkvloer waarborgen. Hiervoor is het ook nodig dat werknemers weten welke rechten zij hebben, en dat zij ergens terecht kunnen als hun werkgever hun rechten schendt. Daar moet de overheid voor zorgen.
• de positie van iedereen tegen en bij verlies van werk te beschermen. Zo moet de overheid verzekeren dat (herstel)maatregelen en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt die bijdragen aan gemakkelijkere toetreding tot de arbeidsmarkt, zoals flexibele arbeid, niet tot minder sociale bescherming van werknemers leidt. De overheid moet juist beleid en regelgeving opstellen waarmee armoede en langdurige werkloosheid effectief wordt tegengegaan.