Ga direct naar inhoud

Hoe gender(on)gelijk is Nederland? Het ‘familiedrama’, waarin de vrouw bijna altijd slachtoffer is

Nieuwsbericht | 08-06-2022 | 09:00

“Ik kan niet zonder haar leven, dus dan moet ze maar niet meer leven”. In de media lees of hoor je met enige regelmaat over ‘partnerdoding’, ‘crime passionel’ of ‘familiedrama’. Het zijn neutrale termen die verhullen dat een vrouw is vermoord omdat ze vrouw is. Dat is femicide. De dader is meestal een mannelijke (ex)-partner. In dit artikel vertelt het College over femicide en over hoe het erkennen van genderongelijkheid als oorzaak ervan helpt bij het terugdringen van het probleem. 

Op Internationale Vrouwendag 2022 (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het tien maanden lang elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet. Dit is het vierde deel: femicide.

Geweld om de verhouding in een relatie te bepalen 

In Nederland zijn bijna twee keer zoveel mannen als vrouwen slachtoffer van moord. Maar waar de meeste mannen omkomen in het criminele circuit of bij vechtpartijen, wordt 58,5% van de vrouwen gedood door een partner of ex-partner. Bij mannen is dat 4,1%.  

Jaarlijks worden er 40 à 45 vrouwen vermoord door hun ex-partner. Vaak is er al langere tijd sprake van structurele mishandeling in de privésfeer, intimidatie, controlerend gedrag, seksueel of psychisch geweld. Femicide is een extreme vorm van geweld tegen vrouwen, die zich afspeelt in de privésfeer.

Maar hoe komt het dat vrouwen zoveel vaker slachtoffer zijn van partnerdoding dan mannen? Geweld vindt niet (alleen) plaats in een opwelling of als een situatie uit de hand loopt. Geweld, zowel fysiek als psychisch, door de partner is vaak een middel om de verhoudingen in de relatie te bepalen. Denk aan mannen die het niet kunnen verdragen dat zij geen controle hebben over het doen en laten van hun vrouw, er niet mee kunnen omgaan dat zij hun baan kwijt zijn en hun vrouw de kostwinner in het gezin is, of het niet kunnen verkroppen dat zij een eind heeft gemaakt aan de relatie.   

Hoe we als maatschappij denken over mannen en mannelijkheid en vrouwen en vrouwelijkheid, draagt bij aan geweld tegen vrouwen. Ideeën over ‘hoe een vrouw zich hoort te gedragen’ verschillen tussen partners en zorgen soms voor conflict, met mogelijk ernstige gevolgen.

Mensenrechten en femicide 

Geweld tegen vrouwen - met femicide als meest extreme vorm - is een ernstige mensenrechtenschending. Iedereen heeft het recht op een leven vrij van geweld, het recht op leven, het recht op lichamelijke en geestelijke integriteit en het recht op gezondheid.    

Het is belangrijk dat het probleem uit de privésfeer wordt gehaald. Het speelt niet alleen achter iemands voordeur en het is ook niet alleen een probleem van vrouwen. Femicide is een maatschappelijk probleem, een mensenrechtenprobleem. En de overheid moet het daarom aanpakken. 

Wat moet er gebeuren? 

Er komt steeds meer aandacht voor femicide, ook bij de overheid. Toch bestaat soms onduidelijkheid over wat het precies inhoudt. Het is daarom belangrijk dat er een goede definitie komt. Dan kan ook beter bijgehouden worden hoe vaak femicide precies voorkomt. En dat is weer belangrijk om weloverwogen beleid te maken en te toetsen of het beleid werkt.  

De overheid moet er ook voor zorgen dat mensen die slachtoffer zijn of dreigen te worden van geweld passende bescherming krijgen. Bijvoorbeeld door te zorgen voor voldoende veilige opvangplekken en maatregelen waarmee plegers bij slachtoffers weggehouden kunnen worden. Bij instanties zoals de politie moet meer kennis komen over femicide en de ‘rode vlaggen’ die hier op kunnen wijzen. Slachtoffers kunnen dan op tijd in veiligheid gebracht worden, zodat een dodelijke afloop kan worden voorkomen. Een voorbeeld van zo'n rode vlag is dwingende controle, een ernstige vorm van psychisch geweld die vaak voorafgaat aan femicide. Het College vindt dat de overheid deze vorm van psychisch geweld expliciet strafbaar moet stellen, zodat slachtoffers beter beschermd kunnen worden en plegers vervolgd.

Om de achterliggende oorzaken van femicide aan te pakken, is krachtiger beleid nodig om gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bereiken. Dat begint met erkenning voor de relatie tussen gender en geweld in de privésfeer. Waarom gebruikt een man geweld tegen zijn (ex)partner? Is dat omdat hij de vrouw minacht, hij een gevoel heeft van eigendom, hij er plezier uit haalt of omdat hij vindt dat een vrouw ondergeschikt is? Omdat gender een rol speelt bij dit geweld, is het noodzakelijk dat gender ook een rol speelt bij het voorkomen en bestrijden ervan. Dat noem je een gendersensitieve aanpak. Nog te vaak gaan instanties uit van gelijkwaardigheid in een relatie en dat waar twee vechten, er twee schuld hebben. Dat doet dan geen recht aan de feitelijke verhoudingen, net als wanneer media in neutrale termen spreken en schrijven over femicide. 

Wat doet het College? 

Het College voor de Rechten van de Mens bevordert gendergelijkheid. Om die gendergelijkheid te bereiken pleiten we voor een gendersensitieve aanpak van geweld tegen vrouwen. We richten ons hierbij op de centrale en de lokale overheid en professionals, die dit geweld moeten aanpakken. Gendersensitief werken betekent rekening houden met gender en met genderongelijkheid als oorzaak van het ontstaan van geweld. Gendersensitief werken is dus het bewust zijn van en rekening houden met de verschillen in macht, afhankelijkheid en wederzijdse verwachtingen die uit genderrollen voortvloeien. 

In juni 2021 maakte het College een publicatie voor beleidsmedewerkers op lokaal niveau. Hierin legt het uit hoe gendersensitiviteit in beleid en uitvoering eraan kan bijdragen dat het aantal (fatale) geweldsincidenten vermindert.

In september 2023 stuurde het College een brief naar de Tweede Kamer waarin het uiteen zet welke maatregelen de regering moet nemen om femicide tegen te gaan.  

Serie: Hoe gender(on)gelijk is Nederland?  

Op Internationale Vrouwendag (8 maart) 2022 startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het tien maanden lang elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet. Vandaag het vierde deel: femicide.

Lees ook de voorgaande artikelen: 

  1. Seksuele intimidatie en mensenrechten 
  2. Cybergeweld: Online geweld tegen vrouwen 
  3. Doorstroom op het werk: Vrouwen in leidinggevende functies