Hoe gender(on)gelijk is Nederland? De kwetsbare positie van vrouwelijke migrantenarbeiders
Vrouwelijke arbeidsmigranten leveren een essentiële bijdrage aan onze samenleving, maar hebben in Nederland vaak een kwetsbare positie die lang niet altijd zichtbaar is. Deze maand gaan we in op de positie van vrouwelijke arbeidsmigranten die huishoudelijk werk verrichten. We leggen uit op welke punten hun mensenrechten onvoldoende worden beschermd.
Een arbeidsmigrant is “een persoon die betrokken zal zijn, is of is geweest bij een betaalde activiteit in een staat waar diegene geen burger is” (United Nations). Arbeidsmigranten zijn vaak afhankelijk van hun werkgevers of uitzendbureaus voor zaken zoals huisvesting, vervoer en zorgverzekering. Dit maakt arbeidsmigranten extra kwetsbaar voor misbruik. Denk hierbij aan te lage lonen, onbetaald overuren maken, inname van identiteitsdocumenten, slechte huisvesting (onveilig of onhygiënisch) tegen hoge kosten of gedwongen arbeid onder dreiging van geweld, chantage of andere vormen van dwang.
Er kan ook sprake zijn van arbeidsuitbuiting. Dit is een vorm van mensenhandel waarbij kwetsbare groepen worden uitgebuit op de arbeidsmarkt. Door de dwang, bedreiging, beperking van vrijheid en het geweld waarmee arbeidsuitbuiting vaak gepaard gaat, kan het slachtoffer niet zomaar stoppen met werken.
Arbeidsmigranten die sterk afhankelijk zijn van hun werkgever zijn kwetsbaarder voor misbruik en uitbuiting. Arbeidsmigranten die huishoudelijk werk verrichten werken meestal zwart, de meeste van hen zijn vrouw en sommigen hebben geen verblijfsvergunning. Zij vormen dus een kwetsbare groep, terwijl naar verwachting de vraag naar huishoudelijke hulp in Nederland zal toenemen door de vergrijzing en het toenemend aantal tweeverdieners.
Naar verwachting zal de vraag naar huishoudelijke hulp toenemen door maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder de vergrijzing
Waarom is dit een mensenrechtenprobleem?
Kwetsbare positie
Een van de algemene aanbevelingen van het Comité inzake de uitbanning van discriminatie van vrouwen besteedt extra aandacht aan de positie van vrouwelijke arbeidsmigranten die in het huishouden werken. Volgens het comité zijn er verschillende redenen waardoor vrouwelijke arbeidsmigranten zich in een extra kwetsbare positie bevinden. Deze kwetsbare positie kan ertoe leiden dat er een inbreuk komt op hun mensenrechten.
Beperkte sociale zekerheid
Huishoudelijk werk valt onder een uitzonderingsregeling van de overheid waardoor de gewone arbeidswetgeving niet voor huishoudelijk werkers geldt. De ‘Regeling Dienstverlening aan Huis’ biedt de mogelijkheid om afspraken te maken tussen een particulier en huishoudelijk werker. Met deze regeling kunnen er afspraken gemaakt worden over loon, vakantiedagen, ziekteverlof en een veilige en gezonde werkplek. Huishoudelijk werkers kunnen echter geen beroep doen op ontslagbescherming, kunnen geen aanvullend pensioen opbouwen, en zich ook niet verzekeren voor langdurige ziekte of arbeidsongeschiktheid. Hierdoor verdwijnt een deel van hun recht op sociale zekerheid.
Zo vielen bijvoorbeeld tijdens de COVID-19 maatregelen de inkomsten van huishoudelijk werkers helemaal weg toen hun opdrachtgevers thuis werkten en vanwege het besmettingsgevaar niemand over de vloer wilden hebben (FNV).
Sociale en culturele isolatie
Verder hebben huishoudelijk werkers een grote kans op sociale en culturele isolatie, wat bijvoorbeeld inbreuk kan hebben op hun recht op vrijheid van beweging en sociale participatie (UN Women). Het werk vindt namelijk vaak plaats in particuliere huishoudens, ze werken vaak alleen, spreken niet altijd de Nederlandse taal en zijn vaak gescheiden van hun eigen gemeenschap en steunnetwerken.
Discriminatie
Arbeidsmigranten die huishoudelijk werk doen krijgen vaak te maken met discriminatie. Niet alleen op basis van gender, maar ook op basis van andere aspecten van hun identiteit, zoals migrantenstatus, religie, of sociaaleconomische status (opleiding, inkomen en positie op de arbeidsmarkt). Vanwege die verschillende aspecten zijn ze vaak ook kwetsbaarder – deze huishoudelijk werkers hebben vaak geen sociaal vangnet en kunnen onder andere minder makkelijk ontslag nemen omdat er een risico is dat ze niet snel een nieuwe werkplek vinden.
Seksuele intimidatie, misbruik en geweld
Verder ziet het comité ook dat er een risico is dat huishoudelijk werkers slachtoffer worden van seksuele intimidatie, misbruik en/of geweld op de werkvloer, vanwege het feit dat ze werken in iemands huis waar weinig andere (sociale) controle is. Vanwege hun kwetsbare positie durven vrouwen niet altijd juridische hulp te zoeken als er inbreuk op hun rechten worden gemaakt.
Regeling Dienstverlening aan Huis
Huishoudelijk werk valt onder een uitzonderingsregeling van de overheid waardoor de gewone arbeidswetgeving niet voor huishoudelijk werkers geldt. De Regeling Dienstverlening aan Huis biedt de mogelijkheid om afspraken te maken tussen een particulier en huishoudelijk werker. Met deze regeling kunnen er afspraken gemaakt worden over loon, vakantiedagen, ziekteverlof en een veilige en gezonde werkplek. Huishoudelijk werkers kunnen echter geen beroep doen op ontslagbescherming, een aanvullend pensioen opbouwen, of zich verzekeren voor langdurige ziekte of arbeidsongeschiktheid. Hierdoor verdwijnt een deel van hun recht op sociale zekerheid. In de praktijk wordt de regeling maar weinig gebruikt (Kennisplatform Werk en Inkomen). Dat terwijl de arbeidswetgeving, en dus ook de regeling Dienstverlening aan Huis, ook van toepassing is op vrouwen zonder verblijfsvergunning.
Een essentiële eerste stap om de rechten van huishoudelijk personeel te waarborgen is het ratificeren van het ILO-Verdrag huishoudelijk werkers (189) .
Hoe nu verder?
In 2011 heeft de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) een nieuw verdrag aangenomen over fatsoenlijk werk voor huishoudelijk personeel (ILO-verdrag huishoudelijk werkers, nr. 189). Dit verdrag kent aan huishoudelijk personeel dezelfde arbeidsrechten toe als aan reguliere werknemers. Nederland heeft dit verdrag wel getekend, maar niet geratificeerd. Dit betekent dat het verdrag in Nederland nog niet in werking is getreden.
Momenteel worden de mensenrechten van arbeidsmigranten die huishoudelijk werk doen onvoldoende beschermd. Het ratificeren van het ILO-Verdrag is een essentiële eerste stap om hun rechten te waarborgen.
Wat doet het College?
Het College voor de Rechten van de Mens is het mensenrechteninstituut van Nederland. Als onafhankelijke toezichthouder belichten, beschermen en bevorderen wij de mensenrechten in Europees en Caribisch Nederland. Het College rapporteert aan internationale toezichthouders, zoals aan het comité van het VN-Vrouwenverdrag.
Eerder schreef het College de jaarlijkse rapportage over de gevolgen van de coronacrisis voor kwetsbare groepen, waaronder arbeidsmigranten, onderdeel hiervan was een interview met de Cubaanse Susan. Zij werkte als huiselijk hulp au pair en was zonder verblijfspapieren in Nederland. Zij werd door haar werkgever verboden om naar buiten te gaan tijdens de coronacrisis.
Misstand melden
Bij het College voor de Rechten van de kun je een melding maken van een mensenrechtenschending door het invullen van het klachtenformulier. Dit formulier is ook beschikbaar in het Engels. Deze meldingen gebruiken wij in ons rapportageproces.
Ook bij deze organisaties kun je terecht:
- De Arbeidsinspectie, om een melding te maken van arbeidsuitbuiting
- Comensha, om een melding te maken van (vermoedelijke) slachtoffers van mensenhandel
- Vakbond FNV, zij komen op voor huishoudelijk werkers en hebben een speciale pagina voor de FNV Migrant Domestic Workers Union.
- Mensenhandel is niet altijd makkelijk te herkennen. Om een situatie van vermoedelijke arbeidsuitbuiting te bespreken, dan kun je contact opnemen met Fairwork.
Hoe gender(on)gelijk is Nederland?
Op Internationale Vrouwendag 2022 (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet.
Lees de voorgaande artikelen: