Iedereen heeft behoefte aan een thuis. Een plek om tot rust te komen, jezelf te zijn, je veilig te voelen en in goede gezondheid te kunnen wonen. Alleen of samen met dierbaren en omringd door je eigen spullen. Toch is het vinden van een woning vaak een grote uitdaging. Sommige mensen worden expres buitengesloten en maken bijna geen kans op een woning. Helemaal zorgwekkend is dat een groeiend aantal mensen dak- of thuisloos is.
Recht op huisvesting
Het recht op behoorlijke huisvesting is een fundamenteel mensenrecht. Weten waar je elke nacht slaapt, dat jij en je familie en bezittingen veilig zijn en een plek hebben waar je alleen kan zijn. Dat zijn cruciale voorwaarden om in waardigheid te kunnen leven. De overheid is verplicht maatregelen te nemen die ervoor zorgen dat iedereen toegang heeft tot een passende woning en dat dak- en thuisloosheid wordt voorkomen.
In verschillende internationale verdragen staat het recht op huisvesting genoemd, zoals in het Europees Sociaal Handvest en het Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. Daarin staat dat iedereen het recht op huisvesting heeft. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens kent geen speciaal artikel voor het recht op huisvesting, maar huisvesting valt wel binnen het toepassingsbereik van artikel 8 (recht op privéleven) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. In de Nederlandse Grondwet staat ook een artikel dat over huisvesting gaat, namelijk artikel 22 lid 2. Maar daarin staat dat het zorgen voor voldoende woongelegenheid een ‘voorwerp van zorg’ voor de overheid is. Dat betekent dat de overheid zichzelf de taak oplegt om zich hiermee bezig te houden.
Actualiteit
De woningmarkt staat onder druk. Koopwoningen zijn duur, betaalbare huurwoningen zijn schaars en de wachttijd voor sociale huurwoningen loopt in veel gemeenten op tot vele jaren. Starters hebben nauwelijks mogelijkheden om een woning te kopen en ouderen kunnen vaak niet doorstromen naar kleinere woningen. Ook dak- en thuisloosheid blijft een groeiend probleem.
Maar niet alleen het tekort aan woningen, ook discriminatie op de woningmarkt zorgt ervoor dat sommige mensen moeilijker aan een woning kunnen komen. Uit de laatste monitor discriminatie woningverhuur (uit 2023) blijkt dat een groot deel van de woningbemiddelaars bereid is om (bewust) mensen met een niet-Nederlandse achtergrond direct of indirect uit te sluiten als een verhuurder daarom vraagt.
Bovendien is de kwaliteit van woningen niet altijd goed. Mensen wonen soms (noodgedwongen) in slecht onderhouden woningen met veel tocht en schimmel. Ook wonen veel mensen op plekken waar veel luchtvervuiling is, zoals bijvoorbeeld langs de snelweg. Dit kan erg schadelijk zijn voor hun gezondheid
Dak- en thuisloosheid
Het woningtekort betekent voor sommige mensen dat zij dak- of thuisloos worden. Thuisloos betekent dat zij wel onderdak hebben, bijvoorbeeld bij vrienden, familie of in een vakantiewoning, maar dat ze geen eigen thuis hebben. Dakloos betekent dat mensen geen vaste plek hebben om te wonen en bijvoorbeeld steeds op een andere plek of op straat moeten slapen. Dak- en thuisloosheid komt dus op verschillende manieren voor.
Mensen kunnen dak- of thuisloos raken doordat zij bijvoorbeeld door de hoge kosten hun huis niet meer kunnen betalen. Maar ook grote levensveranderingen kunnen leiden tot dak- of thuisloosheid. Bijvoorbeeld als mensen door een scheiding of onveilige thuissituatie ineens moeten verhuizen en geen nieuwe woning kunnen vinden. Eenmaal dak- of thuisloos, wordt het nog moeilijker om een eigen thuis te krijgen. Voor mensen die dak- of thuisloos zijn, kunnen ook andere mensenrechten onder druk komen te staan, zoals het recht op gezondheid, arbeid en onderwijs.
Groeiend probleem
Dak- en thuisloosheid is een groeiend probleem. Sinds 2023 worden in een aantal regio’s ETHOS-tellingen uitgevoerd, een methode die dakloosheid beter in beeld brengt dan de CBS-cijfers. De resultaten laten zien dat het probleem groter is dan eerder uit officiële cijfers bleek en dat verschillende groepen – waaronder vrouwen, jongeren en kinderen – steeds vaker dak- of thuisloos raken. Dakloosheid is een duidelijk teken dat het niet goed gaat met het recht op huisvesting. Het is een verplichting van de overheid om structurele maatregelen te nemen om dakloosheid aan te pakken.
Verplichtingen van de overheid
Het recht op huisvesting betekent niet dat iedereen een huissleutel bij de overheid kan ophalen, maar wel dat de overheid stappen moet nemen om te zorgen voor de beschikbaarheid van voldoende, betaalbare en kwalitatief goede woningen. Dit betekent ook dat mensen in een schone, veilige omgeving moeten kunnen wonen. Het College benadrukt dat bij het maken en uitvoeren van beleid en wetgeving over huisvesting het recht op huisvesting, samen met andere mensenrechten die bijdragen aan bestaanszekerheid, centraal moet staan.
Verder moet de overheid zich extra inzetten voor mensen in een kwetsbare situatie, zoals dak- en thuislozen, kinderen, statushouders, arbeidsmigranten en mensen met een beperking. Zij moeten extra bescherming krijgen, bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat voor hen passende huisvesting beschikbaar is.
Daarnaast moet de overheid meer doen om dak- en thuisloosheid tegen te gaan. Dit kan onder andere door toegang tot betaalbare woningen te verbeteren, huisuitzettingen te voorkomen en het beter ondersteunen van mensen die dakloos dreigen te raken of dat zijn geworden. Ook is het belangrijk dat deze mensen worden betrokken bij het maken en uitvoeren van huisvestingsbeleid, zodat de overheid beter weet waar zij behoefte aan hebben en welke oplossingen het meest effectief zijn. De overheid mag geen stappen zetten die de situatie verslechtert of niet verbetert.
Activiteiten van het College
Het College voor de Rechten van de Mens zet zich op verschillende manieren in voor het recht op huisvesting:
- Advies: Wij adviseren de overheid, bijvoorbeeld over het wetsvoorstel goed verhuurderschap.
- Informeren Tweede Kamer: We informeren de Kamer bij debatten, zoals over de ‘Staat van de volkshuisvesting’.
- Uitleg en duiding: We schrijven artikelen over belangrijke ontwikkelingen, zoals de sloop van huurwoningen in de Tweebosbuurt in Rotterdam, waarover VN-rapporteurs aan de bel trokken.
- Educatie: We hebben meegewerkt aan lesmateriaal voor studenten in het voortgezet onderwijs over het recht op huisvesting.
- Agendering: Door aandacht te vragen voor maatschappelijke problemen, zoals in onze jaarrapportage over armoede.
- Internationale rapportages: We rapporteren aan de VN over de woonproblematiek in Nederland, zodat mensenrechten internationaal op de agenda blijven.
