Ga direct naar inhoud

Publiek debat steeds onveiliger, overheid moet journalisten en mensen die zich uiten in de media beschermen

Nieuwsbericht | 22-06-2022 | 09:00

Journalisten en anderen die vanuit hun deskundigheid of positie in de samenleving via de media een bijdrage leveren aan het publieke debat, kunnen rekenen op intimidatie en zelfs agressie. Dat concludeert het College voor de Rechten van de Mens op basis van de Jaarlijkse rapportage over mensenrechten in Nederland 2021. De overheid is aan zet om de online en offline veiligheid van mensen beter te bewaken en ieders recht op vrijheid van meningsuiting te beschermen. Ook online platformbedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen en zorgen voor een veilige online omgeving.  

Het College rapporteert jaarlijks over de mensenrechtensituatie in Nederland. “Dit jaar zagen wij alle reden om de jaarrapportage 2021 te wijden aan het thema vrijheid van meningsuiting. Die vrijheid staat ontegenzeggelijk onder druk”, zegt voorzitter Jacobine Geel.  “We zien een trend waarin debat steeds vaker plaatsmaakt voor online en offline scheldpartijen, verwensingen en (doods)bedreigingen, of zelfs fysiek geweld. Journalisten en andere media-actoren, zoals experts, wetenschappers, vloggers, bloggers, columnisten en politici hebben hier in toenemende mate mee te maken. Dit heeft gevolgen voor ons allemaal.”

Anderhalve week geleden zochten demonstrerende boeren minister voor Natuur en Stikstof, Christianne van der Wal, thuis op. Ook moest vorige week de veelvuldig bedreigde viroloog Marion Koopmans bij een mediaoptreden van omroep AVROTROS verstek laten gaan vanwege veiligheidsrisico’s.   

Dieptepunt 

Afgelopen jaar was de moord op Peter R. de Vries, misdaadverslaggever en vertrouwenspersoon van een kroongetuige in het strafproces tegen Ridouan Taghi, een absoluut dieptepunt.

Toenemende frustratie en verdeeldheid 

De coronapandemie en de frustratie en verdeeldheid over de maatregelen die de overheid nam om de verspreiding van het virus tegen te gaan, hebben een grote rol gespeeld in de toename van het aantal incidenten. In Krimpen aan den IJssel en Urk belaagden kerkgangers verslaggevers die verslag wilden doen van een kerkdienst die doorging tijdens de lockdown. Bewindspersonen en leden van het OMT werden bedreigd.  

“De anonieme brief met de uit de krant geknipte letters was voor mij een keerpunt”
Andreas Voss, hoogleraar Infectiepreventie en OMT-lid

Maar ook als de media berichten over andere onderwerpen waarover de meningen zeer uiteenlopen, zoals het stikstofbeleid of Zwarte Piet, volgen en intimidatie en agressie. Zo kreeg Kick-Out Zwarte Piet-voorman Jeffrey Afriyie een brief waarin zowel hij als zijn gezin met de dood werden bedreigd.

Vrouwen vaker doelwit 

Persoonskenmerken, zoals gender, genderidentiteit, seksuele gerichtheid, etnische identiteit en godsdienst, vergroten het risico op agressie en intimidatie. Met name vrouwen die zich uiten via de – sociale - media zijn extra vaak doelwit. Zij krijgen te maken gendergerelateerd geweld, waaronder seksistische en vernederende opmerkingen, intimidatie, en bedreigingen met seksueel geweld.  

Overheid aan zet 

De overheid heeft al een aantal maatregelen genomen om de toenemende agressie en intimidatie jegens bepaalde groepen in de samenleving tegen te gaan. Zo staat agressie en intimidatie jegens journalisten en politici hoog op de politieke agenda. Maar voor andere media-actoren, zoals wetenschappers en andere experts, moet er beleid worden ontwikkeld. Er is met name een noodzaak voor meer specifieke aandacht voor agressie en intimidatie jegens vrouwen die bijdragen aan het publieke debat.  

“Mijn naambordje heb ik voor de zekerheid bij de deur weggehaald”
Natascha van Weezel, journalist en publicist

Ook is er winst te boeken op het terrein van wetgeving, bijvoorbeeld waar het gaat om het afschermen van persoonsgegevens in het Handelsregister en de strafbaarstelling van doxing, het online verspreiden van adresgegevens zonder toestemming. Het is belangrijk dat de regering deze wetgevingsprocessen doorzet.  

Verantwoordelijkheid online platformbedrijven 

Ook online platformbedrijven, zoals Meta en Twitter, moeten bepaalde strafbare uitlatingen, zoals haatzaaien en oproepen tot geweld, aanpakken. Omdat berichten zich online heel snel kunnen verspreiden onder een breed publiek, neemt de druk op online platforms toe om strafbare of schadelijke uitingen al weg te filteren voordat deze verspreid kunnen worden. Wel blijkt dat het risicovol is als platformbedrijven hun eigen regels en beleid maken voor het verwijderen van uitingen of opschorten van accounts van gebruikers. Als zij te snel ingrijpen, kan dat leiden tot een ongerechtvaardigde inbreuk op het recht op vrijheid van meningsuiting. 

Aanbevelingen 

Het College doet een aantal concrete aanbevelingen aan de overheid en platformbedrijven om de veiligheid van journalisten en andere media-actoren beter te beschermen. 

Het College roept de overheid op om:  

  • Een coördinerend bewindspersoon verantwoordelijk te maken voor de ontwikkeling van een kabinetsbrede en integrale aanpak van agressie en intimidatie tegen journalisten en andere media-actoren, met specifieke aandacht voor risicogroepen 
  • Te investeren in de capaciteit en kennis van professionals, waaronder rechtshandhavers en hulpverleners, die belast zijn met het tegengaan van agressie en intimidatie jegens journalisten en andere media-actoren. 
  • Een actieve rol te spelen in de bewustwording van burgers als het gaat om hun verantwoordelijkheid voor het creëren van een veilig publiek debat. 
  • Als overheid en politieke bestuurders het goede voorbeeld te geven en de veiligheid van journalisten en experts niet in gevaar te brengen door hun integriteit en geloofwaardigheid publiekelijk in twijfel te trekken. 

Bescherming

  • Versterk de wettelijke bescherming van journalisten en andere media-actoren: 
  1. Zorg dat het mogelijk wordt om de adresgegevens van alle journalisten en alle andere media-actoren die risico lopen, af te schermen in het Handelsregister en het Kadaster;
  2. Behandel met voortvarendheid het wetvoorstel waarin het delen van persoonsgegevens met het doel te intimideren (doxing) strafbaar wordt gesteld; 
  3. Heroverweeg om specifieke wetgeving tegen Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) te ontwikkelen. 
  • Maak werkgevers en opdrachtgevers bewust van hun verantwoordelijkheid om hun werknemers en opdrachtnemers te beschermen tegen agressie en intimidatie

Strafrechtelijke verplichting 

  • Voer de afspraken over opsporing en vervolging die gemaakt zijn in het kader van PersVeilig consistent uit. 
  • Geef ook hoge prioriteit aan de opsporing en vervolging van agressie en intimidatie jegens andere media-actoren, onder wie experts en wetenschappers. 

Desinformatie 

Reguleer de verantwoordelijkheden en verplichtingen van platformbedrijven op Europees en nationaal niveau, waarbij de balans tussen de vrijheid van meningsuiting en de bescherming tegen agressie en intimidatie in overeenstemming is met de mensenrechtelijke normen.
Zet in op een zorgplicht voor platformen om strafbare en schadelijke content tegen te gaan en om transparantie over hun beleid en de uitvoering daarvan te garanderen. 

Het College roept platformbedrijven op om: 

Verantwoordelijkheid te nemen voor het creëren van een veilige online omgeving waarin mensenrechten het uitgangspunt zijn, door: 

  • transparant te zijn over het beleid en de wijze waarop aan deze verantwoordelijkheid invulling wordt gegeven; 
  • strafbare uitlatingen, waaronder bedreigingen van journalisten en andere media-actoren, van het platform te verwijderen; 
  • adresgegevens van journalisten en andere media-actoren, en andere gevoelige informatie die hen in gevaar brengt, onverwijld te verwijderen. 

Lees het hele rapport: Mensenrechten in Nederland 2021: Een veilig publiek debat. 

Ervaringsverhalen

Het College sprak met verschillende mensen die vanuit hun deskundigheid of positie in de samenleving via de - sociale - media een bijdrage leverden aan het publieke debat. Hoe kijken zij daarop terug?

Samenvatting in Nederlandse Gebarentaal

Bekijk ook het jaarrapport 2021 in eenvoudige taal:

Kun je veilig je mening delen in de media? Geweld tegen journalisten, wetenschappers en politici