Hoe gender(on)gelijk is Nederland? Het onzichtbare probleem van psychisch geweld

Nieuwsbericht | 08-11-2022 | 10:56

Psychisch geweld klinkt misschien alsof dat minder schadelijk is dan lichamelijk geweld. Omdat je de gevolgen niet altijd ziet. Maar niets is minder waar. Psychisch geweld is een groot probleem dat vele vormen kan aannemen. Net als bij andere vormen van geweld in de privésfeer zijn vrouwen vaker slachtoffer, waarbij mannen meestal de dader zijn. Zeker als het om ernstig geweld gaat. Het levert een schending op van iemands geestelijke integriteit en moet volgens het College expliciet strafbaar worden gesteld.

Wat valt er onder psychisch geweld in de privésfeer? Denk aan het voortdurend controleren van de partner, verbieden familie en vrienden te zien, steeds verantwoording laten afleggen, kleineren, treiteren en bedreigen. Juist de optelsom van dit soort gedragingen maakt het voor het slachtoffer schadelijk. Zowel vrouwen als mannen kunnen slachtoffer worden van psychisch geweld. Vrouwen worden echter wel vaker slachtoffer. Zeker als we kijken naar ernstig geweld. Zij ervaren ook vaker (ernstige) gevolgen van het geweld. Mannen zijn meestal de pleger.

Geweld rondom scheiding

We zien dat psychisch geweld ook veel voorkomt tijdens en na een scheiding. Dat kan het geval zijn bij stellen waar al sprake was van geweld tijdens de relatie, maar het kan ook ontstaan tijdens de scheidingsprocedure. Duidelijk is dat het feitelijk apart wonen tijdens de scheidingsprocedure of na het uitspreken van de scheiding niet vanzelfsprekend leidt tot afname van het geweld. Het geweld tegen de (voormalige) partner kan toenemen, zelfs escaleren, in die fase.

Vaak is dwingende controle een voortzetting en verergering van een mate van controle die al tijdens de relatie bestond.

Aan veel gevallen van femicide ging ernstig psychisch geweld vooraf. Daarbij gaat het vaak om dwingende controle (coercive control). Dat is een ernstige vorm van partnergeweld waarbij één partner de ander sterk domineert en controleert. Vaak is dwingende controle een voortzetting en verergering van een mate van controle die al tijdens de relatie bestond.

Benoem psychisch geweld

Veel scheidingen gaan gepaard met ruzies en conflicten. Het is belangrijk om goed voor ogen te houden dat termen als ‘vechtscheiding’ en ‘conflictscheiding’ kunnen verhullen wat er werkelijk aan de hand is: de ene partner is intimiderend, manipulatief en gewelddadig naar de ander. Er is geen sprake van wederzijds geweld, zoals die termen suggereren. Het gaat vaak om psychisch geweld, al dan niet in combinatie met fysiek of seksueel geweld of dreiging daarmee. Dwingende controle kan heel onzichtbaar zijn voor de buitenwereld, bijvoorbeeld als degene die dit uitoefent een aardige man lijkt te zijn die zelf de slachtofferrol aanneemt.

De rol en de ernst van psychisch geweld en dwingende controle krijgen als zodanig onvoldoende aandacht van professionals, ook in juridische procedures, terwijl de impact ervan voor de partner en de kinderen ernstig is.

Gevolgen voor vrouwen onderbelicht

In het huidige beleid en de praktijk ligt de focus op het welzijn van de kinderen. Het staat buiten kijf dat zij ernstig lijden in een situatie van dwingende controle. Het blijft echter onderbelicht dat het geweld zich hoofdzakelijk richt tegen de (ex-)partner en ook zwaarwegende gevolgen heeft voor haar, niet alleen in haar rol als moeder. In de aanpak zou men meer moeten inzetten op de erkenning van dwingende controle als een vorm van (ex-)partnergeweld.

Aanpak van psychisch geweld in Nederland schiet tekort

Het is dan ook niet voor niets dat artikel 33 van het Verdrag van Istanbul bepaalt dat staten opzettelijk gedrag dat ernstige schade toebrengt aan de psychische integriteit van een ander persoon door dwang of bedreiging strafbaar moeten stellen. De toelichting op deze verdragsbepaling maakt duidelijk dat dat vooral als doel heeft een patroon van geweld aan te pakken.

Er is nog nooit een vervolging geweest van psychische mishandeling met een volwassen slachtoffer.

Met de huidige wetgeving is dat moeilijk. Volgens de regering kan psychisch geweld in beginsel onder de strafbepalingen over mishandeling, dwang, bedreiging en stalking vervolgd worden. In de praktijk zien we dat dit bijna nooit gebeurt. Deze strafbaarstellingen zijn niet geschikt om langdurige patronen van gedrag te bestraffen. Er is dan ook nog nooit een vervolging geweest van psychische mishandeling met een volwassen slachtoffer. De groep van deskundigen die toezicht houdt op de naleving van het Verdrag van Istanbul, GREVIO, heeft Nederland dan ook gevraagd om psychisch geweld te onderzoeken, te vervolgen en effectief te straffen. Verschillende deskundigen dringen aan op een specifieke strafbaarstelling. De Tweede Kamer vroeg om een onderzoek naar de toegevoegde waarde van zo'n bepaling. Dat onderzoek is inmiddels gepubliceerd.

Stel psychisch geweld expliciet strafbaar

Het College signaleert dat de huidige wetgeving ontoereikend is om psychisch geweld effectief aan te pakken. Het invoeren van een aparte strafbaarstelling kan verduidelijken wat psychisch geweld precies is, en bijdragen aan de aanpak van bepaalde patronen van psychisch geweld die nu vaak onderbelicht blijven. Strafbaarstelling alleen is uiteraard nooit voldoende. De overheid moet er ook voor zorgen dat professionals bij politie, het OM en andere hulpverlenende instanties voldoende kennis hebben over (de aanpak van) psychisch geweld. Zij moeten psychisch geweld namelijk eerst kunnen herkennen om het te kunnen aanpakken.

Serie: Hoe gender(on)gelijk is Nederland?   

Op Internationale Vrouwendag (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het een jaar lang elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet. Dit was het negende deel, over psychisch geweld.  