Hoe gender(on)gelijk is Nederland? Het structurele probleem van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld

Nieuwsbericht | 08-02-2023 | 08:11

Uit de tweede Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Grensoverschrijdend gedrag (PHGSG) die in januari is gepubliceerd blijkt dat in 2022 ruim 1,8 miljoen mensen van boven de 16 de laatste 12 maanden geconfronteerd zijn met een of meer vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zulke cijfers maken duidelijk dat we het over een ernstig en omvangrijk maatschappelijk probleem hebben, waar vooral – maar niet uitsluitend – vrouwen mee te maken hebben.

De vele verhalen over seksueel grensoverschrijdend en seksueel geweld die slachtoffers hebben gedeeld hebben eraan bijgedragen dat het onderwerp volop in de belangstelling staat en dat er veel initiatieven zijn om dergelijk gedrag terug te dringen. Het is daarbij noodzakelijk de onderliggende oorzaken van dit gedrag te adresseren.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag, seksuele intimidatie en seksueel geweld

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Sinds enige tijd zien we vaak de term ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’. Die term kunnen we zien als een overkoepelende term, die alle gedragingen omvat waarmee iemand een ander op een manier benadert die seksueel van aard is en over de grens van de andere persoon gaat. Het kan hierbij gaan om veel verschillende verbale, non-verbale en fysieke gedragingen en kan online en offline plaatsvinden. We zien de term ook wel als het gaat om bepaalde vormen van geweld in de privésfeer, bijvoorbeeld partnergeweld.

Seksuele intimidatie

Seksuele intimidatie is een vorm van discriminatie die onder de gelijkebehandelingswetgeving valt. Het is in de wet gedefinieerd als gedrag met een seksuele lading waardoor een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie ontstaat. Deze wetgeving is van toepassing op arbeid, en op terreinen zoals zorg en onderwijs. Seksuele intimidatie is dus een vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag in een bepaalde context.

Seksueel geweld

De ernstigste vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn strafbaar gesteld in het Wetboek van Strafrecht. Dan hebben we het over seksueel geweld zoals aanranding, verkrachting en seksueel misbruik.

Veranderende normen

In de maatschappij en in de politiek is momenteel niet alleen veel aandacht voor grensoverschrijdend gedrag, maar ook voor de normen die het gedrag veroorzaken. Zo is er momenteel een wetsvoorstel in behandeling om de strafbaarstelling van seksueel geweld beter in overeenstemming te brengen met mensenrechten en de op dit punt veranderde maatschappelijke opvattingen. Ook bevat de tekst een voorstel om seksuele intimidatie in het openbaar strafbaar te stellen.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan gaan om veel verschillende verbale, non-verbale en fysieke gedragingen en kan online en offline plaatsvinden

Voor de leesbaarheid gebruiken we in dit artikel de term ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’ als we het over alle bovengenoemde gedragingen hebben.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een structureel probleem

De vele verhalen over seksueel grensoverschrijdend gedrag laten zien dat het niet om incidenten gaat, maar dat er sprake is van een structureel probleem.

Voor alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag geldt dat deze gendergerelateerd zijn en vrouwen vaker treffen dan mannen

Seksueel grensoverschrijdend gedrag komt overal voor. In alle lagen van de bevolking, binnen alle verschillende bevolkingsgroepen en onder alle leeftijden. Er zijn wel verschillen in aard en omvang. Zo hebben jonge vrouwen vaker met seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken dan oudere vrouwen en lhbtiq+ personen vaker dan heteroseksuele personen. De Prevalentiemonitor geeft daar inzicht in. Voor alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag geldt dat deze gendergerelateerd zijn en vrouwen vaker treffen dan mannen.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag komt voort uit ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen en stereotiepe opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid. En seksueel grensoverschrijdend gedrag houdt deze machtsverhoudingen ook in stand.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag en mensenrechten

Seksueel grensoverschrijdend gedrag grijpt diep in op de persoonlijke levenssfeer van degenen die het treft en tast hun lichamelijke en geestelijke integriteit aan. Vrouwen worden veel vaker getroffen dan mannen. Veel vrouwen voelen zich daarom niet altijd vrij zichzelf te zijn in het openbaar en te gaan en staan waar zij willen. Zij passen hun kleding aan of mijden bepaalde openbare plekken om niet (opnieuw) seksueel grensoverschrijdend gedrag mee te maken. Het beperkt hen daarmee in hun bewegingsvrijheid. Vrouwen voelen zich belemmerd mee te doen aan discussies op sociale media, vanwege de hatelijke seksistische en seksueel grensoverschrijdende reacties waarmee zij te maken kunnen krijgen. Ook hun vrijheid van meningsuiting kan dus in het geding komen.

Om ervoor te zorgen dat vrouwen op alle terreinen een gelijke positie hebben als mannen, is een integrale aanpak nodig waarbij de mensenrechten van vrouwen een centrale rol spelen

Om seksueel grensoverschrijdend gedrag terug te dringen, is het noodzakelijk de onderliggende oorzaken aan te pakken. Dat vraagt om een cultuurverandering. Een verandering in de maatschappelijke opvattingen over de rollen van vrouwen en mannen, over de manier waarop we met elkaar omgaan, het respecteren van elkaars grenzen en in de versterking van de positie van vrouwen. Denk aan in het gezin, op het werk en in de rest van de samenleving. Om ervoor te zorgen dat vrouwen op alle terreinen een gelijke positie hebben als mannen, is een integrale aanpak nodig waarbij de mensenrechten van vrouwen een centrale rol spelen.

Wat doet de overheid om seksueel grensoverschrijdend gedrag terug te dringen?

Aanstelling Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld

Op 1 april 2022 is Mariëtte Hamer begonnen als Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. De regering wil hiermee meer doen aan bewustwording en het creëren van een veilige cultuur in Nederland. De regeringscommissaris adviseert de regering gevraagd en ongevraagd over maatregelen die nodig zijn om seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld tegen te gaan. Ook treedt zij op als aanjager van de verandering die nodig is om de cultuur die leidt tot grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld te doorbreken.

Nationaal actieprogramma seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld

In januari 2023 presenteerde de regering het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Het doel van het actieprogramma is om seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld tegen te gaan en een eerste stap te zetten naar de cultuurverandering die daarvoor nodig is. Het actieprogramma erkent namelijk dat de oorzaak van seksueel grensoverschrijdend gedrag besloten ligt in ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen en stereotiepe opvattingen over hoe zij zich horen te gedragen.

Wat moet er nog meer gebeuren?

Het is belangrijk dat de overheid de inzichten uit het actieprogramma ook meeneemt bij de aanpak van andere vormen van gendergerelateerd geweld, zoals geweld in de privésfeer, die ook voortkomen uit structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Maar ook bij ander beleid, bijvoorbeeld over het vergroten van de politieke participatie en arbeidsparticipatie van vrouwen. Cultuurverandering is een maatschappelijke opdracht aan ons allemaal om de bestaande machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, die aan de basis liggen van genderongelijkheid in Nederland, te verkleinen.

De centrale overheid moet ervoor zorgen dat iedereen die met het actieprogramma aan de slag gaat – overheidsinstanties, maar bijvoorbeeld ook scholen, zorginstellingen en individuele burgers - ook weet hoe. Voldoende kennis over genderrollen is daarvoor belangrijk en kennis over wat nodig is om de gewenste cultuurverandering te kunnen bereiken. Bovendien moet de overheid erop toezien dat het ook echt gebeurt.

Wat doet het College?

Het College voor de Rechten van de Mens bevordert gendergelijkheid. Om die gendergelijkheid te bereiken pleiten we voor een gecoördineerde en gendersensitieve aanpak van gendergerelateerd geweld, waaronder seksueel geweld. We richten ons hierbij op de centrale en de lokale overheid en professionals, die dit geweld moeten aanpakken.

In 2020 en 2021 heeft het College advies uitgebracht over het wetsvoorstel voor de Wet Seksuele misdrijven. Dit wetsvoorstel moet zorgen voor betere strafrechtelijke bescherming tegen ongewilde seksuele handelingen.

Begin 2023 heeft het College een brief gestuurd aan de regering over het Nationaal actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld.

Serie Hoe gender(on)gelijk is Nederland?

Op Internationale Vrouwendag (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het tien maanden lang elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet.

Lees de voorgaande artikelen: